Unidad de Investigación

•   Gaur, azaroak 14, Diabetearen Nazioarteko Eguna ospatzen da

Navarrabiomedeko Proteinen Kristalografia eta Immunologia Estrukturalaren Unitateak mekanismo molekular berri bat azaldu du. Mekanismo horren bidez, pankreako peptidoek T zelula autoimmuneak erakartzen dituzte. Horrek haien ohiko funtzionamendua oztopatzen du, eta 1. motako diabeteari lotutako intsulina-defizit ezaguna eragiten du. Pankreako ehunaren aldaketa horrek eragiten du patologia autoinmune. Nafarroan urtero 60 diagnostiko berri inguru izaten dira.

Zehazki, Jacinto López Sagaseta buru duen Navarrabiomed taldeak, proteinen ingeniaritzako teknikekin eta X izpien kristalografiarekin, zelula autoerreaktibo horietako proteinen eta azterketa autoinmune horretan parte hartzen duten pankreen arteko kontaktuak identifikatzea lortu du. Emaitza horiek eman dira ezagutzera “Frontiers in Immunology" aldizkarian, gai horretan espezializatutako nazioarteko zientzia-aldizkarian.

2020tik 2022ra bitartean garatu zen ikerketa, eta lankidetza estua izan du Bartzelonako Hospital Clínic-IDIBAPS -ko Patogenia eta Autoinmunitatearen Tratamendurako taldearekin, Pere Santamaria doktorearekin, eta Zientzia eta Berrikuntza Ministerioak, Generalitat de Catalunyak, Carlos III Osasun Institutuak, eta Canadian Institutes of Health Research Agentziak finantzatu du.

Ikerketaren garapena

Proteinen formaren eta beste proteina eta molekula biologiko batzuekin (DNA, RNA, lipidoak, etab.) dituen loturen egitura-azterketa diziplina zientifiko Jacinto López Sagasetaren eskutik ezarri zen lehenbizikoz Nafarroan. Ikertzaile horrek, aurreko aldietan ere, biologia estrukturalaren eta immunologiaren arloko ikerketen buru izan da nazioarteko zentroetan, hala nola Chicagoko Unibertsitatean eta GSK Vaccinesen.

Azterketa horiek egiteko, Unitateko lantaldeak proteinak ekoizten dituzten zelula-fabrikak erabiltzen ditu. Ekoitzi ondoren, proteina horiek produkzioan dauden gainerako osagaietatik isolatzen dira teknika kromatografikoen bidez, eta ondoren kristalizatu egiten dira, hitzez hitz. Intereseko proteinek eratutako kristal horiek dira interakzio autoimmune horren egitura-azterketa eta hatz-aztarnaren definizioa ahalbidetzen dutenak, hori guztia zehaztasun atomikoarekin; izan ere, X izpien difrakzioari esker, molekulak (proteinak bezala) Angstroms-en doitasunarekin beha daitezke (Angstrom bat milimetro-hamarrenaren baliokidea da), eta horregatik deitzen zaio resoluzio atomikoa. Horrela, orain aurkeztu den ikerketak aukera eman du sistema immunitarioko zelula horiek (T zelulak) pankreako proteinen eta peptidoen artean ezartzen dituzten kontaktuak banan-banan ezagutzeko. Molekularen eta egituraren azterketa hori funtsezkoa da zelula horiek aktibatzeko, ondoren pankrean izango duten eragin kaltegarrirako eta, ondorioz, intsulina-urritasunerako.

Aurkikuntza horiek aurrerapen nabarmena dakarte 1. motako diabetesa bezalako gaixotasun autoimmuneen ezagutzan. “Emaitzek sistema immunitarioko zelulen eta orain arte ezezagunak ziren pankrearen arteko interakzio-mekanismoak erakusten dituzte, eta horrek terapia farmakologiko berriak diseinatzeko aukera eman lezake”, adierazi du López Sagasetak.

1. motako diabetesa diagnostikatutako 2.218 paziente Nafarroan

Aurtengo maiatzean, Nafarroan diabetesa diagnostikatutako paziente bizien kopurua 42.004koa zen, eta horietatik 2.218 Mellitus Diabetea (DM) 1. motako eta 39.786 2. motako Mellitus Diabetesa diagnostikatutako pazienteei dagozkie.

 
Argazkia: Ikerketan parte hartu duten Navarrabiomedeko ikertzaile-taldea.
Ezkerretik eskuinera: Sergio Morales, Adela Rodríguez, Nerea Ugidos, Jacinto López, Alejandro Urdiciain eta Elena Erausquin. Ez dago argazkian: Gilda Ditchiara.
 

• Kataluniako beste lau erakunde ere parte hartzen ari dira koronabirusa neutralizatzeko propietateak dituzten molekulak garatzea xede duen proiektu horretan

Supera Covid-19 Funtsak, Banco Santanderrek Santander Universidadesen bitartez eta Espainiako Unibertsitateetako Errektoreen Konferentziarekin eta Ikerketa Zientifikoen Goi Mailako Zentroarekin (CSIC) lankidetzan abiarazitakoak, 160.000 euro eman ditu COVID-19ari buruzko ikerketa-proiektu bati diruz laguntzeko. Partzuergo batek jarri du martxan proiektu hori, Navarrabiomedeko eta Kataluniako beste lau erakundetako zenbait ikertzailek osatuak, Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) koordinaziopean. Proiektu horren helburua da gaixotasun hori eragiten duen SARS-CoV-2 koronabirusa neutralizatzeko propietateak dituzten molekulak garatzea, infekzioaren larritasuna dela-eta ospitaleratzea eta gainbegiratze klinikoa behar duten pazienteen tratamendurako.

Molekula horiek ACE-2 hartzailearen peptido espezifikoetan oinarritzen dira, eta gai SARS-CoV-2aren infekzio-ahalmena murrizteko edo deuseztatzeko. “Birusa ainguratzeko erabiltzen den giza hartzailearen eremua erreproduzitzen duten molekulak dira —azaldu du proiektuaren buru den ikertzaileak, Jacinto López Sagasetak, Navarrabiomed Ikerketa Biomedikoko Zentroko Proteinen Kristalografia Unitatekoa denak—. Moldeko eremu horretatik molekulak sortu nahi ditugu, baina birus-partikularekin lotzeko gaitasun handiagoarekin; horrela, zaildu eginen lukete birusa hartzaile naturalari lotzea eta, ondorioz, infekzioak aurrera egitea”. Ikertzailearen arabera, molekula horiek “infekzioaren prozesua eta abiadura arintzeko gai diren botikak diseinatzen laguntzen ahal dute, eta, ondorioz, gaixoaren errekuperazio klinikoa erraztu”.

Hamabi hilabeteko iraupena izanen duen proiektu hori garatzeko, partzuergo bat eratu da, zenbait diziplinatako ikertzaileak biltzen dituena: sintesi kimikoa, proteinen ingeniaritza, egiturazko analisia, biologia zelularra, bai eta BSL3 biosegurtasun-baldintzetako adituak ere (laugarren eskalako laborategietarako biosegurtasuneko hirugarren maila), molekula horien potentziala testatu ahal izateko. Zehazki, Navarrabiomed eta NUPez gain, Bartzelonako lau ikerketa-erakundek hartzen dute parte: IRB Barcelona (Ikerketa Biomedikoko Institutua), IQAC-CSIC (Kimika Aurreratuko Kataluniako Institutua), CIBER-BBN (Sareko Ikerketa Biomedikoko Zentroa Bioingeniaritzaren, Biomaterialen eta Nanomedikuntzaren arloetan), eta IRTA (Nekazaritzako Elikagaien Ikerketako eta Teknologiako Institutua). Navarrabiomeden kasuan, Jacinto López Sagasetaz gain, honako hauek hartzen dute parte ikerketan: Gilda Dichiara Rodríguez, Elena Erausquin Arrondo eta Ane Ochoa Echevarría, Proteinen Kristalografia Unitateko kideak.

Jacinto López Sagasetaren hitzetan, partzuergoko kideek espero dute “inhibizio efikazia handiko molekulak izateak pandemiaren eragin sozioekonomikoa leuntzen lagunduko duela, SARS-CoV-2aren edo arriskutsuak izan daitezkeen eta antzeko sarbideak dituzten beste koronabirus batzuen iraunkortasuna eta/edo etorkizuneko agerraldiak kontuan hartuta”.

8,5 milioiko funtsa

Covid-19 Supera Funtsak 8,5 milioi euroko zuzkidura du guztira, eta zenbait erakunderen proiektuetara bideratu da, hain zuzen, Covid-19aren aurkako borrokan hiru ardatz estrategiko hauen arabera garatutakoetara: birusari eta haren prebentzioari buruzko ikerketa aplikatua, eragin soziala eta unibertsitateen gaitasun teknologikoa indartzea, eta arrakala digitala murriztea. Zehazki, 700 proposamen aurkeztu zituzten, eta horietatik 35 aukeratu dituzte birusaren aurkako ikerketa aplikatua egiteko; 5 milioi euroko zuzkidura du ardatz horrek. Gainera, milioi bat euro inguru banatu zaizkie eragin sozialeko hamabi proiekturi. Eta, azkenik, 2,5 milioi euro bideratu dira egoera sozioekonomiko ahulean dauden Espainia osoko unibertsitateko gazteei 5.000 ordenagailu inguru, Interneterako 15.000 konektibitate-irtenbide eta web-kamerak emateko.

• Foru Gobernuak 1,1 milioirekin zortzi ikerketa proiektu finantzatu ditu, eta horiei Carlos III.a Osasun Institutuaren funtsak jaso dituzten Nafarroako bi ekimen gehitu behar zaizkie

Maria Chivite Nafarroako Lehendakariak Foru Komunitateko ikerketa zentro eta institutuak COVID-19ren ondorioak arintzen lagunduko duten alternatibak bilatzeko egiten ari diren "lan ona" aitortu du. Nafarroan 515 eta Espainia osoan, 27.000 hildako baino gehiago eragin dituen gaixotasunari  aurre egiteko funts publikoekin finantzatutako ikerketa horiek zuzentzen dituzten hamar bat ikertzailerekin bildu da gaur goizean.

Topaketan baita ere parte hartu dute Osasun kontseilari Santos Indurainek eta Unibertsitate, Berrikuntza eta Eraldaketa Digitaleko kontseilari Juan Cruz Cigudosak. Bertan, zuzenean jakin ahal izan dute COVI+D Nafarroa Funtsaren laguntzak jaso dituzten proiektuen ikerketaren helburua. Foru Exekutiboak sortu zuen gai horretan ikerketak bultzatzeko asmoarekin, eta maiatzean 1,1, milioi euroko laguntza eman zien Carlos III. Osasun Institutuaren balorazio positiboa izandako zortzi proiekturi. Horrez gain, institutuak Nafarroako beste bi ikerketari 232.000 euroko finantzaketa eman die zuzenean.

Chivitek foroa aprobetxatu nahi izan du Foru Gobernuak berrikuntzarekin eta ikerketarekin duen konpromisoa gogorarazteko, “garapen ekonomiko eta sozialaren eredu gisa”; horretarako, laguntza hauek ez ezik, I+G+b Talka Plana ere atera du, pasa den astean aurkeztu zuena, eta Nafarroa Suspertu 2020-2023 Plana ere bai, azpiegitura teknologikoak hobetzeaz eta eskualdez gaindiko lankidetza sustatzeaz gain. “Nafarroa biomedikuntza arloan liderra izatea nahi dugu, hori gauzatzeko talentua eta gaitasuna ditugulako. Lantzen ari garen arlo estrategikoetako bat da. Ezagutza eta ikerketa transferitzeko gai izan behar dugu garapen industriala eta teknologikoa errazteko”, baieztatu du. Gainera, Nafarroa "I+G+b arloko mapan erreferente" bilakatuko denaren konfiantza du.

Horretarako, Lehendakariak adierazi du Foru Gobernuaren helburua "inbertsioa gehitzen joatea dela, hazkunde-eredurako zutabe gogorrak ezarriaz”. Modu horretan, prestatuta egongo lirateke COVID-19a bezalako etorkizuneko erronkei aurre egiteko.

Lehendakariak gizartearen babesa erakutsi dio ikerketa-lan horri; izan ere, “jakin badaki koronabirusa aztertzen ari zaretenok zer-nolako presioa duzuen, txertoak, tratamenduak eta gure gizartean inpaktu izugarria sortu duen birusaren efektuak arindu ditzaketen bestelako alderdiak lortzeko itxaropen handia dagoelako”. Chivitek ikerketa-lanaren “garaiekiko, zorroztasunekiko eta zehaztasunekiko” errespetua eskatu du; era berean, horren bidez “informazio egiazkoa eta pedagogikoa” sustatzea eskatu du, gizartean oro har, gezurrak eta desinformazioa saihesteko.

Hamar proiektu

Lehendakariarekin batera, Berrikuntzako zuzendari nagusia den Rosario Martinez izan da hitzorduan. Halaber, funts publikoekin finantzaturiko hamar proiektutako ikertzaileek hartu dute parte, tartean honako hauek: Luis Martínez de Morentin, Fermín Mallor Giménez, Borja Sáez Ochoa, Natalia Ramírez Huerto, Jacinto López Sagaseta, Pablo Sarobe Ugarriza, Patricia Fanlo Mateo, David Escors Murugarren, Jesús Castilla Catalán eta Leyre Ruete Ibarrola, Beatriz Lacruz Escaladaren ordezkari gisa. Ordezkaritza horrekin batera proiektuak garatzen ari diren ikerketa-zentro ezberdinetako arduradunak ere bildu dira. Ildo horretan, bertan izan dira Nafarroako Osasun Ikerketa Institutuko (IdiSNA) zuzendari zientifikoa, Mª Rosario Luquin; Lurederra Fundazioaren zuzendaria, Claudio Fernández; eta Navarrabiomed-eko zuzendaria, Íñigo Lasa Uzcudun.

Hamar ikerketaren arduradunek beren lan-ildoen berri eman dute; hala nola, txerto posibleen azterketa eta botika jakin batzuen erabilera, baliabideen kudeaketa, prebentziorako neurrien eta produktuen garapena edo intzidentziaren analisia, betiere, kontuan hartuta ezaugarri soziodemografikoak eta bestelako baldintzak.

COVI+D Funtseko laguntzen deialdiaren bitartez, Foru Exekutiboaren asmoa da Nafarroako berrikuntza sustatzea eta estatu-mailan proiektatzea. Horrez gain, talentu zientifikoa sartu nahi du, laguntza horietan langileak kontratatzeko gastuak ere sartzen dira-eta.

Pablo Iturbe Sanzek, Navarrabiomedeko Patogenesi mikrobianoko Unitateko doktoretza aurreko ikertzaileak, Nafarroako Unibertsitate Publikotik egindako doktore tesia irakurriko du datorren ostiralean, abenduaren 1ean, 10etan, Navarrabiomedeko Ekitaldi Aretoan.

Doktore lana, "Staphylococcus aureus-en NcO*en atlasa" izenekoa, Navarrabiomeden egin da, Iñigo Lasa Uzcudun, Navarrabiomedeko mikrobianoko Unitateko ikertzaile nagusiaren zuzendaritzapean. Pablo Iturbe Sanzen ikerketak Staphylococcus aureus bakterioaren genoman dauden NcO-ak mapeatu nahi ditu. 

Ikerketaren garapena eta emaitzak

Navarrabiomedeko Patogenesi Mikrobionoko Unitateak aurretik egindako azterlan batean, transkripzio-egitura berri bat zegoela dokumentatu zuen, NcO izenekoa. NcOak RNA molekula bakar batean transkribatzen diren gene-multzoak dira, nahiz eta kontrako norabidean transkribatzen diren geneen bidez bereizita egon. Aurkikuntza horrek paradigma berri bat ireki zuen bakterioetako geneen adierazpenaren azterketan.

Doktorego-tesian, Pablo Iturbe Staphylococcus aureus bakterioaren genoman dauden NcOen kopurua ezartzera bideratu da, transkripzio-egitura horien maiztasuna, ezaugarri komunak edo gene inplikatuen arteko erlazio funtzionala zehazteko. RNA luzeak sekuentziatzeko aukera ematen duen Nanoporeko zuzeneko RNA sekuentziatzeko metodologia erabiliz, Staphylococcus aureus genoman 18 NcO daudela detektatu da. Transkripzio-arkitektura hori ez da bakterioena soilik, eta fagoetan ere agertzen da (bakterioen birusa). Zehazki, Staphylococcus aureus-en bereizgarria den fago batek lau NcO ditu.

Ondorioz, tesi horrek agerian uzten du bakterioetan geneen adierazpena koordinatzeko transkripzio-arkitektura berri bat dagoela.

Finantzaketa eta emaitzen hedapena

Ekonomia, Industria eta Lehiakortasun Ministerioaren 2017ko I+G+B proiektuetarako laguntzen deialdiaren bidez lortutako FPI beka batek finantzatu du ikerketa.

Tesiaren emaitzen ondorioz, bi argitalpen berrikusten ari dira: bata Microlife aldizkarian eta bestea Nature Mikrobiology aldizkarian.

Bestalde, emaitzak Espainiako Mikrobiologia Elkarteko eta Espainiako Genetika Elkarteko bi zientzia-biltzarretan (biak 2021ean) zabaldu dira. Halaber, EMBOk antolatutako Mikrobiologiari buruzko nazioarteko kongresu batean (The new Mikrobiology, 2022) ahozko azalpena egin zen eta poster onenaren saria eman zen.
 

* jarraian ez dagoen operoia
 

Navarrabiomed – Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) Mikrobio-Patogenesis Unitateko taldeak biologiaren ulermen hobea ahalbidetzen duten bakterio-gene egitura berriak aurkitu ditu. Aurkikuntza Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS) aldizkari entzutetsuan argitaratu da.

Ikerketaren aurrekariak

1961ean, Francoise Jacob eta Jacques Monod bakterioek transkripzio-unitate bateko bide metaboliko berean ekarritako proteinak kodetzen dituzten geneak elkartzen dituztela ohartu ziren. Egitura honi “operon” deitu zioten eta aurkikuntza honengatik 1965ko Fisiologia eta Medikuntza Nobel-a irabazi zuten.

Euren ikerketetarako erabili zuten adibidea, Escherichia coli, gure hesteetako bakteria batek mantenugai bezala azukre laktosa erabiltzeko behar duen gene-multzoa izan zen. Eraginkorra izateko, coli Escherichia-k laktosa digeritzeko beharrezkoak diren hiru proteinak, soilik azukre hau bitartekoan aurkitzen denean produzitzen ditu.  Bere erregulazioa sinplifikatzeko, proteina hauek kodetzen dituzten hiru geneak genomaren aldamenean eta kontrol-sistema berberaren pean daude. Egoera hau berbera da beste ibilbide metaboliko bateko geneetan mota guztietako bakterioetan.

Navarrabiomed-ek burututako ikerketa

2018. urtean zehar Navarrabiomed-eko profesionalek, Mikrobio-Patogenesiko Unitateko arduraduna eta Bio-Medikuntza Ikerketa-Zentroko zuzendaria den Iñigo Lasa Uzcudun doktorearen gidaritzapean, bakterioetan geneen antolaketa forma berri bat deskribatzea lortu dute operon kontzeptu klasikoari erregulazio maila gehigarria emanez. Ikerketa taldeak gene-egitura berri hau ez-aldameneko operon bezala izendatu du.

Ikertutako adibidean batera transkribatzen diren lau geneko talde bat deskribatzen da nahiz eta bigarren eta hirugarren genearen artean hutsune bat egon, non aurkako norabidean transkribatzen den beste gene bat tartekatuta aurkitzen den.

Arkitektura honen ondorioz, operon-en transkribaketaren kontraesan bat ematen da operon-en geneen adierazpenaren eta aurkako norabidean doan genearen elkarrekiko erregulazio ekarriz. Horrela, ez-aldameneko operon kontzeptuak transkripzio-unitate berean produzitzen diren geneak ez ezik ,  bere espresioa operon-aren geneekin koordinatzen diren gainjarritako geneak ere barneratzen ditu.

Gene-egitura berri honen izatearen aurkikuntzak bakterioen biologiaren ulermenerako aukera berriak eskaintzeaz gain, biologia-sintetiko eta bakterio-bio-teknologiaren garapena erraztuko du.
Ikerketa IdiSNA Nafarroako Osasun-Ikerketa Institutuaren jarduera zientifikoaren parte da.

• Paper PNAS.

• Ikerketak Ekonomia Ministerioaren finantzaketa izan du eta Nature Communications aldizkari entzutetsuan argitaratu da

Nafarroako Gobernuaren eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) zentro mistoa den Navarrabiomed bio-medikuntza ikerketa zentroko zientzialari talde batek, bakterioek, beste gauza batzuen artean, giza gorputzean ugaltzeko eta infekzioa sortzeko erabiltzen duten sistema sentsoriala ezaugarritzea lortu du.

Nature Communications aldizkari zientifikoak argitaratua eta Ekonomia, Industria eta Lehiakortasun Ministerioaren finantzazioa duen berrikuntzak, bakterioak ingurumen-baldintza desberdinetara nola egokitzen diren hobeto ulertzeko aukera emateaz gain, antibiotiko espezifikoago eta eraginkorragoak garatzea ahalbidetuko du.

Ikerketa, Navarrabiomed-eko zuzendari eta zentroko Mikrobio-patogenesi taldeko ikertzaile arduraduna den Iñigo Lasak zuzendu du. Halaber, Agro-bio-teknologia Institutuko (NUP-CSIC-Nafarroako Gobernua), Valentziako Bio-medikuntza Institutuko (CSIC) eta Glasgow-ko Unibertsitateko Institute of Infection, Immunity and Inflammation-eko ikertzaileen kolaborazioa izan du.
Bakterio oso iraunkorrak

Gaur egun, antibiotiko tratamenduei erantzuten ez dieten bakterio farmako-iraunkorren agerpena, Munduko Osasunaren Erakundeak (OME) lehentasunezkotzat jotzen duen osasun-arazoetako bat da.

Bakterioek beren inguruneko aldaketetara  erantzun eta egokitzen dira bi osagairen sistema izeneko elementu sentsorial batzuk erabiliz. Mota honetako sistema sentsorialak bakterioetan, onddoetan eta landareetan aurkitzen dira, baina ez animali-zeluletan. Bakterioen kasuetan, hala nola, birulentzia edo haren hazkundea bezalako zelula-prozesu garrantzitsuak erregulatzen dituzte, eta ondorioz, helburu bihurtzen dira bakterioen aurkako terapia berriak diseinatzeko.

Lanaren helburua bi osagairen sistema guztiak ezabatzea izan da, hau da, sistema sentsorial osoa, MOE-aren arabera giza patogeno nagusietako bat den Staphylococcus aureus-en, eta ondoren, bi-osagaien sistema bakarra duten bakterio-bilduma bat sortzea. Estrategia horri esker, elementu bakoitzaren zentzumen-sare konplexu bat sinplifikatu ahal izan da sistema bakoitzaren funtzio indibiduala zein den eta haien artean dagoen erlazioa ulertzeko.

Ikerketaren aplikazio klinikoa

Erabilera klinikoari dagokionez, Iñigo Lasa-k antibiotiko berri zehatzago batzuen garapenari buruz hitz egiten du. "Bi osagaiko sistemak bakterio patogeno guztietan parte egoteak eta ez gure organismoko zeluletan,   sistema hauek oztopatzen dituzten sistemak garatzeko aukera ematen digu, bakterioa infekzioan zehar garatzea saihestuz, gure zelulen gainean inolako ondoriorik eragin gabe".

Ildo horretan, ikerketa honetan sortutako bakterioak patentatuak izan dira, eta gaur egun taldea tratamenduan eta praktika klinikoan infekzioen kontrolean sartu ahal izango diren zenbait itsas konposatu aztertzen ari da.

Ikerketa IdiSNA Nafarroako Osasun Ikerkuntzaren Institutuaren jardueraren parte da; Navarrabiomed eta NUP, Foru Erkidegoan bio-medikuntza ikerketa sustatzeko helburua duen talde publiko-pribatu honen kide dira.

• Behind the paper - Nature Microbiology: "Life without sensing. Can Staphylococcus aureus live without two-component sensorial system?"

Nafarroan 1500-2500 pertsona inguruk du hiperkolesterolemia, eta horietatik %20ak baino gutxiagok ez daki baduenik. Arazo koronarioen %22aren kausa dela uste da, eta horietako gehienak saihestu daitezke diagnostiko goiztiarra  eta tratamendu egokia eginez gero. Modu horretan, bi alderdiak hobetze aldera, Navarrabiomed ikerketa biomedikoaren zentroak NAGENCOL izeneko proiektua abian jarri du, hiperkolesterolemia duten gaixoen banako diagnostiko eta tratamendurako genoma osoaren analisia ezartzeko helburuarekin. Proiektua NAGEN izeneko estrategia orokorrean sartzen da, Nafarroako Osasun Zerbitzuan - Osasunbidean medikuntza genomikoa ezartzea xede duenean. 

Gaur egun, hiperkolesterolemia arazo handia da osasun publikoarentzat; izan ere, tratatu gabeko gaixoen bizitza 25 urte gutxitu daiteke, eta uste da portzentaje altu batek (%50) 55 urte bete aurretik infartua izateko arrisku handiagoa duela. NAGENCOLek arazo hori jorratzen du, datu genomikoen erabilera sakona egiten duen eredu berria eskainiaz, eta, beste datu kliniko eta demografiko batzuekin alderatuta, gaixo bakoitzari banako tratamendua erraztea du helburu.
Nafarroako osasun publikoaren proiektu handi hori finantzatzeko bi milioi euro jartzen ditu Garapen Ekonomikoko Departamentuak - Nafarroako Gobernuaren Industria, Energia eta Berrikuntzako Zuzendaritza Nagusiak, eta Genomika eta Medikuntza Aurreratuaren (GEMA) erronkaren eta S3 Espezializazio Adimentsuaren Estrategiaren esparruan.

NAGENCOLen jarduera profil kliniko, zientifiko -tekniko eta ikerketa-arloko bost bazkide estrategikok osatutako kontsortzioak kudeatzen du, eta tartean hauek aurkitzen dira: Nafarroako Ospitale Gunea, NASERTIC, TRACASA INSTRUMENTAL SL eta Navarrabiomed azterketaren erakunde lider gisa. Proiektuaren zuzendaritzaz Ander Ernaga eta Juan Pablo Martinez doktoreak arduratzen dira, Nafarroako Ospitale Guneko Endokrinologia Zerbitzuko espezialistak. 

NAGEN estrategia

2016az geroztik, Navarrabiomed da NOZ-Oko Medikuntza Genomikoaren Nafarroako Estrategiaren (NAGEN) burua. Orduz geroztik, eta Nafarroako Gobernuaren laguntzari esker, zentroak bi proiektu estrategiko garatzea bultzatu du: NAGEN 1000 (medikuntza pertsonalizatuan 2018ko ekimen onena bezala saritutako azterketa) eta PharmaNAGEN proiektua.

Bi ekimenak, NAGENCOLekin batera, NOZ-Oko laguntza-zirkuituan beharrezko azpiegiturak jartzen laguntzen ari dira, genoman dagoen informazioa gaixotasunen diagnostikorako eta tratamendurako metodo gisa erabili ahal izatearren. 

2016tik,  Navarrabiomed-ek giza genoma osoaren analisiaren bidez, Osasunbidea (SNS-O) Osasuneko Zerbitzu Nafarrari jatorri genetikoko ez-ohiko gaixotasun tratamenduaren eraldatzea ahalbidetuko dion “NAGEN: Proyecto Genoma 1000 Navarra” (NAGEN 1000) proiektua zuzentzen du. Oraingoz, eta Nafarroako Ospitale-Zentroaren 18 espezialitateko fakultatiboren kolaborazioari esker, ikerketara  400 gaixo baino gehiago eta hauen senideak gehitu dira eta errekrutatutako pazienteen % 25en bete-beteko diagnostikoa lortu da. 

Euren gaixotasunaren diagnostiko zehatza lortu ezin izan zuten pazienteak direla azpimarratu behar da, espezialista desberdinengatik zainduak eta euren bizitzan zehar ohiko osasun proba anitzak burutu izan arren.  Angel Alonso, proiektuko zuzendariak, osasun arretarentzat proiektuak duen garrantzia agerira atera du, izan ere, analisi genomikoko teknologia berri hau osasun-sare publikoan txertatzea zeharo iraultzailea da , oinarri genetikoko gaixotasun arraroen pazienteen abordatze klinikoan aldaketa oso garrantzitsua dakarrelako”.

Gaixoarekiko eta familiarekiko eragina

Bihar, otsailaren 28an ospatzen den Mundu-mailako Ez-ohiko Gaixotasunen Eguna dela eta, ez litzateke lekuz kanpo egongo gutxi gora behera biztanleriaren %6ak gaixotasun arraro bat pairatzen duela gogoratzea, 38.000 afektatu inguru Nafarroan eta jatorri genetikoa duten 7.000 tipologia desberdin baino gehiago.

Gaixoarentzat eta bere familiaren ingurunearentzat, diagnostiko genetikoa lortzeak kasu askotan gaixotasunaren eta bere garapenaren ezaguera handiago bat izatea ahalbidetzen du. Gainera, bere jaraunspen-moduari buruzko eta beste senide batzuentzat izan dezaketen arriskuen inguruko informazioa ematen du. Ez da ahaztu behar bizitako sintomak azaltzen dituen erantzuna aurkitzeak dakarren osagai emozionala, sarritan denboran luzatuz, maiz ez-ohiko gaixotasunak sufritzen dituzten gaixoek pairatzen duten isolamendu eta ziurgabetasunarekin amaituz.

NAGEN 1000, nazio-mailako ekimen aitzindaria

NAGEN 1000, Foru Erkidegoa ezaguerako eta analisi genomikoko teknologiaren erabileraren buru kokatzen duen nazio-mailako proiektu aitzindaria da. Joan den urtean Senatuaren Genomari buruzko Ikerketako Txostenaren aurrean aurkeztu zen, 2019an Goiko Ganberak, pertsonalizatutako medikuntzaren alorrean nazio-estrategiarantz aurrera egitea ahalbidetuko duen ondorioak  onartuz.

Gaur egun, proiektuan garatutako metodologia, azpiegitura eta prozedurak SNS-O-ren eguneko ohitura klinikoan txertatzen ari dira hiritar nafarren onurarako.

1000 NAGEN-ek Garapen Ekonomikoko Departamentuaren -Industriaren, Energia eta Berrikuntza Zuzendaritza Nagusiaren finantzaketa du  S3 Zentzuzko Espezializazio Estrategiaren esparruan. Proiektuko partzuergoa CHN  Nafarroako Ospitale-Guneko profesionalek, NASERTIC enpresa publikoak, AVANTIA enpresak eta proiektua zuzendu eta koordinatzen duen Navarrabiomed Bio-medikuntza ikerketa zentroak osatzen dute. Halaber, Telekomunikazioetako eta Berrikuntza Publikoko Informatika Zuzendaritza Nagusiaren (DIGITIP) eta Analisi Genomikoko Nazio-Zentroaren (CNAG-CRG)  eta CIBER-en ISCIII Gaixotasun Arraroko Bio-informatika Klinikoko Ikerketa Gunearen kolaborazioa dauka.

• Hurrengo lau urteetan, areagotze programak digestio-medikuntza, geriatria, neurozientziak eta onkologiaren arloetan ikerketak garatu eta arlo hauetan bikaintasuneko ikerketen aurrerapena ematea  ahalbidetuko du.
• “La Caixa” eta  Caja Navarra banku-fundazioek, Osasunbidea-Nafarroako Osasun Zerbitzuaren lau mediku adituk bio-medikuntzaren ikerkuntzan kalitatezko proiektuak garatzeko helburuarekin,  1,2 miloi eurorekin bultzatu dute areagotze programa hau Navarrabiomed bio-medikuntza Ikerkuntza Zentroan.
• Proiektu honen abiaraztea “la Caixa” eta Caja Navarra Fundazioaren gizarte-ekintzek 2017-2021 aldirako Nafarroako ikerketa polo nagusiekin duten konpromisoaren parte da.   Denbora honetan zehar, biek 6,4 milioi euroko ekarpen osoa esleituko dute unibertsitate eta ikerketa zentroetara.

Ana Díez Fontana, Nafarroako CaixaBank-eko lurralde zuzendaria; Javier Miranda, Caja Navarra banku-fundazioaren presidentea eta Iñigo Lasa Navarrabiomed-eko zuzendariak programaren onuradun izango diren lau mediku adituen ikerketa-lerroak aurkeztu dituzte. Eduardo Albéniz Arbizu, Nicolás Martínez Velilla, Maite Mendioroz Iriarte eta Antonio Viúdez Berral ikertzaileak guztira 12 hautagaien artean kanpo-batzorde ebaluatzaile batek aukeratuak izan dira.

Programa honek mediku adituak euren jarduera asistentzialaren zati batetik askatzea eta hau ikerketa-jardueretara bideratzea ahalbidetzen du. Ezinbestekoa da medikuek euren ikerketa-proiektuak garatzeko denbora edukitzea aurkikuntzen abangoardian mantentzeko eta euren espezialitatean erakusleak izateko. Gainera, ekimenak profesionalen masa kritiko baten ezarpena bultzatzea ahalbidetzen du euren jarduera asistentziala jarduera ikertzailearekin uztartuz paziente eta populaziora bideratutako ikerketa traslazionala lagunduz.

Aukeratutako lau ikertzaileek Nafarroako Gobernu eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren zentro mistoa den Navarrabiomed-ekin bat egingo dute hurrengo asteetan. Bakoitzak proiektuen garapenerako berezko ikerketa unitate bat osatuko du Nafarroako Ospitale Gunearen zerbitzuetako praktika asistentzialetik eta Navarrabiomed-en beste unitate eta plataforma batzuen kolaboraziotik abiatuta.

Zerbitzu bakoitzaren ikerketa jarduera girotzeaz gain, (BAME) Barruko Mediku Egoiliarren parte hartze eta integrazioa erraztuko dutela espero da haiek aktiboki programa, entsegu eta ikerketa biomedikoko proiektuetan murgilduz.

Bikaintasunezko lau ikerketa Digestio-medikuntza, geriatria, neurozientziak eta onkologian

Eduardo Albéniz Arbizu-k bere medikuntza-ibilbidea estatu mailako ospitale ezberdinetan zehar garatu du Frantzia, Japon eta Txinan aurreratutako endoskopian formazio-txandakatzeak ere eginez. Gaur egun, Nafarroako Ospitale Gunearen  Endoskopia Unitate - Digestio-Zerbitzuaren parte da.

Gaur egun, ikerketa goiztiarretan  digestio-tumoreen erresekzio-endoskopia tekniketan espezializatuta dago, adibidez, muki-erresekzio-endoskopikoa (RME) edota muki-azpiko disekzio-endoskopikoa (DSE).  Teknika hauek azaleko digestio-neoplasien ikuspegi panoramikoa hedatu dute, tratamenduen kasu gehienetan, kirurgia edota tratamendu oldarkorragoak saihestuz. Adibide bezala, esan behar da kolon-ondesteko polipoen erresekzioak  kolon-ondesteko minbizien iraupenaren bahetze programetan eragin handiena duten neurriak direla, Nafarroan garatzen den modukoak.

Garatuko den proiektuak erresekzio teknika eta konplikazioen agerpenarekin loturiko  eraginkortasun iragarpen faktoreen identifikazioan ebidentzia gehiago eskaintzea  du helburutzat, beti ere, konplikazio hauek txikiagotuz.

Nicolás Martínez Velilla Nafarroako Ospitale-Gunearen Geriatria Zerbitzuaren buru da 2015etik eta 2013tik geriatria pazientearen ikerkuntzaren sustapena helburutzat duen Navarrabiomed-ekin loturiko taldea ere zuzentzen du.

Proiektuak ikerketa mardul bat aurkeztuko du komunitate eta ospitale-bitartekoan hauskortasunaren garapena eta adindunetan desgaitasun edota dependentzia saihesteko, gainera, mugaz bestaldeko Europako zahartze sare baten sorreran lagunduz. Beste gai batzuen artean, paziente  zaharren egungo  ospitalizazio-sistema birplanteatzen saiatuko da ospitaleratutako zaharren bizi-kalitatea hobetzen duten ariketa jarraibideak sartuz eta osasun-sistemaren iraunkortasun hobeago bat erraztuz.

Maite Mendioroz Iriarte-k bere ibilbide profesionala ikerkuntza eta alor klinikoan garatu du Bartzelona, Donostia eta Nueva York hirietan zehar.  2010etik Nafarroako Gune Ospitaleko Neurologia Zerbitzuaren mediku-taldearen parte da eta azken urteotan “la Caixa” fundazio-bankuari,  Caja Navarra fundazioari  eta Nafarroako Gobernuari esker, areagotze programa ezberdinez gozatzeko aukera izan du. Sostengu honen bidez Navarrabiomed-eko Neuro-pipegenetika Unitatearen jarduera zuzendu eta sendotzea lortu du.

2018-2021 denboraldian zehar areagotze jarduerak aurrera jarraituko du eta odolean Alzheimer gaixotasunaren bio-markagailu epigenetiko bat identifikatzeko proiektu bat garatuko du tratamendu goiztiarren ezartzeko xedearekin gaixotasunaren diagnostikoa aurreikusteko.

Ikerketak neuro-endekapen gaixotasunen erabileran zehaztasunezko medikuntzaren norabidean doan lehen pausua eraiki dezake.

Antonio Viúdez Berral-ek Nafarroa, Katalunia eta Baltimore-n (EEBB) artean garatu du bere ibilbide profesionala. 2010etik Nafarroako Ospitale-Gunearen Onkologia Medikuntza Zerbitzuaren aditu taldearen parte da eta Navarrabiomed-en aktiboki ikerketa proiektuak garatzen ditu.

Bere proiektuaren barnean Viúdez-ek, beste gai batzuen artean, pankrea-tumore neuro-endokrinoen ikerkuntzan aurrerapenak egingo ditu eta zenbait terapien eraginkortasuna hobeago aurre-ikusten lagunduko duten markagailu bereizgarrien aurkikuntzan zentratuko da.

Halaber, laguntza honen bidez zerbitzuaren ikerkuntza-jarduera sendotzea lortu nahi da    diagnostiko, pronostiko, aurreikuspen bidezko erantzuna edota aplikatutako tratamenduen toxikotasunaren hobekuntzara bideratutako lan-lerro berriak ezarriz.

• 50 herrialdetako 600 profesional baino gehiagok osatutako partzuergoak nabarmendu du garrantzitsua dela diagnostikoa baieztatzea usaintzeko eta dastatzeko gaitasunean aldaketak nabaritu dituzten pertsonei

COVID-19 duten gaixo gehienek usaimena edota dastamena galtzen dutela berretsi duen nazioarteko ikerketa batean parte hartzen ari da Navarrabiomed. Ekimen hau 50 herrialdetako 600 langilek baino gehiagok osatutako nazioarteko partzuergo baten barruan kokatzen da.

Enrique Santamaría Martínez doktoreak, Navarrabiomedeko Neuroproteomika Klinikoaren Unitateko ikertzaile nagusiak, zuzentzen du zentroaren parte-hartzea nazioarteko partzuergoan, eta, horren arabera, COVID-19aren eta anosmiaren (usaimenaren galera) arteko harremana zuzena da eta gaixotasunaren fase goiztiarretan dastatzeko gaitasunaren murrizketa  ere bai. 50 herrialdetako 600 profesional baino  gehiagok parte hartzen dute azterketa horretan, eta aurkikuntzek inplikazioak izan ditzakete agerraldi berrietan diagnostiko-probak esleitzeko.

Iragan apirilaren 7an, Ikerketa Kimiosentsorialerako Partzuergo Globalak (GCCR) inkesta masibo bat egin zuen, parte hartzaileen usaimen eta dastamen gaitasunen inguruko informazio sentsoriala biltzeko. Pertsona horiek proba objektibo baten bidez (PCR testa edo balorazio klinikoa) diagnostikatu ziren, galdetegiari erantzun baino 15 egun lehenago gehienez. Usaimena, dastamena eta kemestesi funtzioa (usaintzeko, dastatzeko eta hozte, inurridura eta ahoan erre sentsazioak hautemateko duten gaitasuna) kuantifikatzeko eskatu zitzaien, COVID-19 gaixotasunaren aurretik eta bitartean, besteak beste. Gainera, sudur-buxadurarik izanez gero, hura seinalatzeko eskatu zitzaien.

Partzuergoak aurretiazko emaitzak lortu zituen apirilaren 18an, eta aurkikuntzak maiatzaren 8an argitaratu zituen medrxiv.org sarbide libreko biltegi publikoan. 40 herrialde baino gehiagotako 4.039 pertsonak bete zuten inkesta, eta emaitzen azterketak erakutsi du usaimena, gustua eta kemestesia nabarmen murrizten direla COVID-19 gaixotasuna diagnostikatu zaien gaixoetan. Garrantzitsua da nabarmentzea sudurreko buxadura ez dagoela lotuta galera horiekin. Horrek erakusten du adierazle bat izan daitekeela SARS-CoV-2 bidezko infekzioa eta beste infekzio biral batzuk bereizteko, hala nola hotzeria edo gripea (sudurreko buxadura eragiten duten gaixotasunak).

Modu honetan, usaimen eta dastamen gaitasunen murrizketa ospitaletara edo osasun zentroetara iristen diren eta gaixotasuna berresteko diagnostikorako testa behar duten COVID-19 ahalezko kasuen ezaugarri bereizgarri bezala har daiteke.

Proiektua gaitasun kimioentsorialen eta COVID-19aren inguruko aurreko beste ikerketa batzuez bereizten da, nazioarteko ikuspuntu masibo bat proposatzen duelako zientzia irekiko lankidetza esparru batean. Beste batzuen artean, hauek dira ekimenaren zuzendariak: Valentina Parma (Temple University, Filadelfia, AEB), John Hayes (Penn State, AEB), Thomas Hummel (Technische Universität Dresden, Alemania), Steve Munger (Universidad de Florida, AEB) eta Danielle Reed (Monell Chemical Senses Center, AEB).

Ikerketa, abian

Egun, 37.000 erantzun baino gehiago jaso ditu jada partzuergoak, eta galdetak aktibo jarraitzen du. Navarrabiomedek arnas gaixotasunen bat berriki izan duten pertsonak animatzen ditu, COVID-19 barne, https://gcchemosensr.org/ estekara sartzera eta galdetegia osatzera, eskura jarri diren 29 hizkuntzetako batean. “Pazienteen parte hartzea funtsezkoa da SARS-Cov-2k eragiten duen sintomatologia zehazteko. Orain, partzuergoaren barnean komiteak daude GCCR ekimenean bildutako informazio guztia erabiltzen duten berariazko ikerketa proiektuak abiarazteko”, aipatu du Santamaría doktoreak.

Neuroproteomika Klinikoaren Unitateak jakin nahi du zergatik galtzen duten usaimena COVID-19 duten pazienteek. Horretarako lankidetza ezarri du David Escorsen taldearekin (Navarrabiomedeko Onkoinmunologia Unitatea), SARS-CoV-2 birusak eraginda usaimen mailan daduden molekulen mekanismoaren aldaketa argitzeko.

“Koronabirusaren sarbideetako bat sudur-barrunbeen bidezkoa da. Hori dela eta, "usaimena-burmuina" ibilbidea aztertuz gero, jakin dezakegu zergatik ikusi diren garun-isuriak, epilepsia eta entzefalitisa COVID-19 paziente batzuetan".

Bestalde, Osasun Ministerioak eta Carlos III.a Osasun Institutuak egindako seroprebalentzia azterketaren aurretiazko emaitzen arabera, usaimena galtzea, COVID-19 patologiaren sintoma goiztiartzat hartzeaz gain, immunitate-erantzunaren iragarle ere izan daiteke”, adierazi du Santamaría doktoreak.

Ildo horretan, Navarrabiomedeko Neuroproteomika Klinikoaren Unitateak, Foru Komunitateko beste osasun instituzio publiko eta pribatuekin lankidetzan, usaimen-doitasuneko medikuntza garatzen eta ezartzen dihardu gaur egun. Analisi immunologikoekin batera, usaimena galtzea eragiten duten hainbat patologia modu eraginkorragoan diagnostikatu eta monitorizatu ahal izango dira; besteak beste, COVID-19 gaixotasuna.

• Informazio bideoa

Enrique Santamaría eta Joaquín Fernández-Irigoyen  Navarrabiomed bio-medikuntza ikerketa-zentroko Proteomika Unitateko ikertzaileek “Current Proteomic Approaches Applied to Brain Function / Burmuin-funtzioari aplikatutako hurbilketa proteomikoak” zientzia argitarapenaren edizioa koordinatu dute. Lana Springer-Nature argitaletxe entzutetsuak Neuromethods bildumaren baitan argitaratu du.

Liburua, neuro-endekapen gaixotasunen eta gaixotasun psikiatrikoen eboluzioan zehar proteinen paperari buruzko ezagutza hobetzera bideratutako 20 protokolo estandarizatutan egituratuta dago.

Egileak, IdiSNA Nafarroako Osasun Ikerketa Institutu eta ProteoRed-ISCIII plataforma nazionalari uztartuak egonik, garuneko proteomen kuantifikazio masiboa, aldaketa postradukzionalen monitorizazioa, organulu neuronalen isolamendua eta karakterizazioa eta datu omikoak integratzea ahalbidetzen duten tresna bio-informatikoen ezarpena posible egiten duten metodologien laburpen bat eskaintzen dute. Funtsezko gida da, bai neuro-proteomikaren eremuan sartu nahi duten ikasleentzat, bai neuro-zientzietan masa-espektrometriaren aplikazioei buruz ezagutza handitu nahi duten ikertzaileentzat.

Argitalpenaren garapenean Espainian, Suitzan, Frantzian, Danimarkan, Portugalen, Alemanian, Indian, Estatu Batuetan eta Brasilen kokatutako ikerketa-laborategietatik etorritako 75 ikertzailek parte hartu dute. Hauetako askok Navarrabiomed-eko Proteomika Unitatearekin maiztasunez kolaboratzen dute “The Human Brain Proteome Project (HBPP)” nazioarteko ekimenaren baitan. 

HBPP proiektua Human Proteome Organization (HUPO) erakundeak babesten du eta bere helburua garapen eta zahartze-maila ezberdinetan eta egoera patologikoetan giza garuna osatzen duten proteinen karakterizazio osoa egitea da.

Saioa Mendaza Lainezek, Navarrabiomed - IdiSNAko Minbiziaren Patologia Molekularreko Unitateko doktoretza aurreko ikertzaileak, bere doktoretza tesia aurkeztuko du Nafarroako Unibertsitate Publikoaren eskutik datorren ekainaren 30ean, asteartearekin, 11:30etan, bideokonferentzia bidez Navarrabiomeden (lehendik baimena dutenak joanen dira soilik).

Approaching the epigenome of triple-negative breast cancer to identify new biomarkers da tesiaren izenburua, eta Navarrabiomeden egin da David Guerrero Setas eta Esperanza Martín Sánchez doktoreen zuzendaritzapean.

Bularreko minbizia mundu osoan emakumeek duten neoplasia ohikoena da, eta sexu horretan minbiziak eragindako lehenengo heriotza-arrazoia. Ikerketak bularreko minbizi hirukoitz negatiboa (BMHN) aztertu du. Azpimota horrek, gainerakoek ez bezala, ez du tratamendu zuzentzailerik, eta horrek ondorio oldarkorragoak ditu hura jasaten duten pertsonengan. Hori dela eta, gaur egun ezinbestekoa da gaixotasun horretarako biomarkatzaile eta jomuga terapeutiko berriak bilatzea.

Aldaketa epigenetikoek tumorigenesian eragina dutenez, tesi honen helburua izan da minbizi mota horretako DNAren metilazioa eta histonen azetilazioa ezaugarritzea. Horren bidez, diagnostikorako eta pronostikorako modu berriak identifikatu nahi izan dira, baita helmuga jakina duten farmakoen xedea aldatzea ere.

Ezaugarritze horren emaitzen arabera, eredu epigenetikoa bularreko minbizi hirukoitz negatiboan aldatzen dela ondorioztatu ahal izan da, bular-sare ez-neoplasikoan ez bezala. Are gehiago, bi aldaketa epigenetiko espezifiko atzeman dira, pronostiko okerragoko biomarkatzaile potentzial bezala: H4K5 histonaren azetilazioa eta ADAM12 genearen hipometilazioa. Gene hori ere minbizi horren aurkako jomuga terapeutikoa izan daiteke.

Halaber, DNAren metilazioan oinarritutako forma berri bat identifikatu da diagnostikorako. Azkenik, H4K6 azetilazioak lerro zelular ez-neoplasikoetan eta BMHNak erregulatzen dituzten geneen prozesu biologikoak deskribatu dira.

Egindako lanaren ondorioz, hiru zientzia argitalpen egin dira, eta European Association for Cancer Researchen bi biltzarretan zabaldu da; bata, Manchesterren, 2017an, eta, bestea, Amsterdamen, 2018an.

Tesia garatzeko Saioa Mendazak bi beka jaso ditu: Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzaileak prestatzeko laguntzak, doktore-tesiak egiteko, eta Nafarroako Kutxa Fundazioko bikaintasun beka, University of Massachussets Medical School-en (AEB) egonaldi bat egiteko.

Navarrabiomed eta Nafarroako Unibertsitatea Cimako taldeak gantz-azidoen metabolismoak melanoma metastasikoaren garapenean duen rola aztertu du.

Ikerketa biomedikoko Zentroak, Navarrabiomedek, ikerketa bat zuzendu du, Nafarroako Unibertsitatea Cimako ikertzaileekin elkarlanean, eta helburu terapeutiko berriak aurkeztu dituzte melanoma duten pazienteei dagokienean; hau da, azaleko minbizi-mota bat, metastasia sortzeko gaitasun berezia duena. Ikerketari esker, gibela edo birikak bezalako bizi-organoetan, tumore sekundarioak garatzea prebenitzera bideratutako terapia berriak garatzen aurrera egin daiteke.

Ikerkuntzaren irismena

Ikerketan, metastasi hematogenoak eragiten dituzten tumore-zelula zirkulatzaileak (CTCak) aztertu dira. Metastasi mota hori tumore primarioa uzten duten, odol-zirkulaziora iristen diren eta organismoan/gorputzean banatzen diren tumore-zeluletatik sortzen da. CTC horietako batzuk barne-organoetan ezartzeko gai dira, hala nola hezurrean, biriketan, gibelean edo garunean, eta tumore sekundarioak edo metastasiak sortzen dituzte. Metastasiek minbiziagatiko hilkortasunaren %90 eragiten dute. Gaurko tumore-zelula horien ezagutza eta odol-zirkulazioan bizirauteko prozesua oso mugatua da, eta aurkeztutako azterketak bezain garrantzitsuak dira.

Zehazki, taldeak jakin du CTCek gantz-azidoen metabolismoa berrantolatzen dutela bizirik irauteko, eta, horri esker, CTCen biziraupena arautzen duten bi jomuga terapeutiko identifikatu ahal izan dira: CRAT eta CROT geneak. Gainera, bi botika identifikatu dituzte, ranolazina eta tioridazina. Gizakiek erabiltzeko moduan daude, eta gantz-azidoen metabolismoa blokeatzen dute, CTCek metastasi hematogenoak sortzeko duten gaitasuna murrizteko.

 “Bi diana terapeutiko horiek identifikatzea itxaropentsua da. Ranolazina eta tioridazina minbiziaren tratamendu gisa erabiltzeak potentzial handia du. Gaur egun, melanoma metastasikoa duten pazienteei gaur egun ematen zaizkien beste botika batzuekin konbinatzeko aukera aztertzen ari gara, haien eraginkortasuna areagotzeko”, adierazi du Imanol Arozarenak.

Lankidetza publiko-pribatua

Azterlana Imanol Arozarena Martinicorena buru duen Navarrabiomedeko Seinaleztapena minbizian Unitateak egin du, eta Irene Lasheras Otero zentroko doktoratu aurreko tesiaren parte da. Taldeak lankidetza estuan lan egin du Silve Vicentek zuzentzen duen Onkogeneen eta Diana Efektoreen taldearekin, eta Nafarroako Unibertsitateko Gailurreko Tumore Solidoen Programan parte hartzen du. Navarrabiomedeko beste unitate batzuek ere parte hartu dute, hala nola proteomika eta bioinformatika.

Emaitzak Journal of Investigative Dermatology nazioarteko aldizkarian argitaratu dira, eta Nafarroako Osasun Ikerketarako Institutuaren (IdiSNA) ekoizpen zientifikoaren artean sartu dira. Elkarte hori ikerketa biomedikoa sustatzeko elkarte publiko pribatua da, eta bi ikerketa-zentroek parte hartzen dute. San Frantzisko Kaliforniako Unibertsitateko (AEB) “Metabolismoaren sinposioan” ekainaren 17an, eta European Association for Cancer Research-ek (EACR) antolatutako “Metabolismoa eta Minbizia” konferentzian, urriaren 11tik 13ra Bilbon ere aurkeztu ziren.
Nafarroako Gobernuak eta Ekonomia eta Enpresa Ministerioak, Carlos III.a Osasun Institutuaren bidez (EGEF funtsak), finantzatu dute azterketa hau.

Intzidentzia 

2021an, melanoma metastasikoaren 6.100 kasu berri diagnostikatu ziren Espainian. Melanoma duten pertsonen %90 hiltzen da kasu horietan. Mundu mailan, atzemandako kasu onkologiko guztien% 1,7 da minbizi mota hori, nahiz eta haren intzidentzia-tasa erritmo bizian hazi, beste tumore arruntago batzuekin alderatuta. Kopuru horiek prebentzioan jartzen du fokua eta, larruazaleko minbiziaren kausa nagusia: eguzkiaren erradiazio ultramorean babesik gabe egotea eta UV ohe/kabina izpien egotea.

Azken hamarkadan, melanoma metastasikoaren hilkortasuna %30 murriztu da terapia gidatuak eta immunoterapiak agertzearen ondorioz. Aurkeztutakoa bezalako azterketek tasa hori murrizten eta tratamendu klinikoak hobetzen lagunduko dute.

Argazkia: ezkerretik eskuinera. Ana Olías (NB), Iker Feliu (Cima), Silve Vicent (Cima), Irene Lasheras (NB), Imanol Arozarena (NB), Paula Aldaz (NB) eta Marta Redondo (NB).

• Elkarteak %65 handitu 2015etik du urtero ikerketan egiten duen inbertsioa
   

SARAY Bularreko Minbiziaren Nafarroako Elkarteak 75.000 euro bildu zituen 20109ko urriaren 27an Iruñean egindako lasterketa solidarioan, eta 46.970 euro Navarrabiomedeko bi ikerketatara bideratuko ditu, bularreko minbizi metastasikoaren ingurukoak.

Proiektuetako bat minbizi mota horretako biopsia likidoan oinarritzen da, Natalia Ramírez Huertoren gidaritzapean, Navarrabiomedeko Onkohematologia Unitateko ikertzaile nagusia. Bigarren urtez finantzatuko du SARAYk proiektu horren garapena, eta, guztira, 24.970 euro bideratuko ditu. Bestalde, Imanol Arozarena Martinicorenarenak, zentroko Seinaleztapena Minbizian Unitateko ikertzaile nagusiak, 22.000 euro jasoko ditu, eta bere proiektuak terapia berriak garatzea du helburu, tumore horien garuneko eta hezurretako metastasiak tratatzen lagunduko dutenak. Gainerako funtsak Chronos Hope proiektuan lan egiten duen Solti fundaziorako erabiliko dira.

SARAYk iragan ekainaren 25ean hartu zuen dirua bideratzeko erabakia, elkartea osatzen duten 725 emakumeen arteko batzar presentzial eta telematikoan. Ekitaldi hori hiru hilabete atzeratu behar izan zen COVID-19 zela eta. Taldeak urtero erakusten du ikerketa zientifikoarekiko konpromisoa, eta horren adierazgarri da hura bultzatzeko urtero egiten duen inbertsioa, pixkanaka hazi dena. 2015az geroztik % 65 handitu da ikerketa onkologikorako finantzaketa.
 

Imanol Arozarena doktoreak, Navarrabiomed ikerketa biomedikoko zentroko Minbiziaren arloko Seinalizazio Unitateko ikerlari nagusiak eta aldi berean Nafarroako Osasun Ikerketako Institutuko (IdiSNA) kideak, melanomari buruzko azterketa zientifikoa argitaratu berri du Claudia Claudia Wellbrock-ekin, Manchesterko Unibertsitateko katedradunarekin, batera.

Nature Reviews in Cancer aldizkari ospetsuak gonbidatuta egindako azterketan, azaleko minbizi mota horretako zelulen karakterizazioan gauzatutako azken aurrerapenen analisi sakona egin da, melamonaren mota zelular bakoitzaren berezitasunak tratamenduaren erantzunean duen garrantzia nabarmentzearekin batera.

Espainian, urtero melanomaren 4.000 kasu berri diagnostikatzen dira; hau da, metastasia sortzeko joera handia duen azaleko prozesu gaiztoa. Era horretako tumorazioak heterogeneotasun handia aurkezten du lesioaren beraren barnean nahiz tumore ezberdinen artean.

Aldakortasun hori gertatzen da melanomaren tumore-zelulek inguruneko baldintza aldakorretara moldatzeko duten gaitasunarengatik, espresio genikoko profilak aldatuaz. Modu horretan, terapia gidatuen zein inmunoterapien aurrean erresistentziak garatzea lortzen dute eta gaixotasun metastasikoa agertzea.

Artikuluan adierazten da garrantzitsua dela teknologia genomikoetako azken aurrerapenak informazio genikoko datu-base zabalekin konbinatzea, gaixo bakoitzaren tumorean gertatutako aldaketen karakterizazio zehatza eta izan dezakeen bilakaera eta tratamenduaren aurreko erantzuna lortzeko.

Arozarena doktorearen hitzetan: “Ikusirik melanomaren zelulak tumoreen aurkako botiketara hain moldagarriak egiten dituzten mekanismo molekularrak, tratamenduaren aurreko erresistentzien agerpena prebenitu eta melanoma metastasikoaren pronostikoa hobetu nahi dugu”.

• www.navarra.es
• Review article - Phenotype plasticity as enabler of melanoma progression and therapy resistance.

• Carlos III.a Osasun Institutuak bi proiektu diruz lagundu ditu Nafarroan, COVID-19 funtsaren bidez, eta bietan eman da eskatutako zenbatekoaren ehuneko ehuna
   

Espainiako Zientzia eta Berrikuntza Ministerioak, Carlos III.a Osasun Institutuaren (ISCIII) bidez, 232.000 euro eman ditu Nafarroako Osasun Ikerketarako Institutuaren (IdISNA) esparruan bi ikerketa publiko garatzeko. David Escors Murugarren Navarrabiomedeko ikertzaileak eta Jesús Castilla Catalán Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuko ikertzaileak COVID-19 funtsari eskatutako finantzaketaren% 100 jaso dute. Funts hori koronabirus berriaren inpaktu ekonomiko eta sozialari aurre egiteko ezohiko premiazko neurriei buruzko martxoaren 17ko 8/2020 Errege Lege Dekretuan onartutako mekanismoa da.

David Escors Navarrabiomedeko Onkoinmunologia Unitateko Ikertzaile Nagusia da. CNB-CSIC Nazioko Bioteknologia Zentroan hasi zuen bere ibilbide zientifikoa koronabirusaren inguruan Luis Enjuanes ikertzailearekin batera. Gero, College London (UCL) Unibertsitatean jarraitu zuen lentibirusa aplikatzen eta immunoterapiarako terapia genetikoan. Koronabirusan duen espezializazioak eta ISCIIIgatik izandako aldeko balorazioak 115.000 euro jasotzea ahalbidetu diote “SARS-Co2ren aurkako txerto bioseguruak garatzeko plataformak” proiektua aurrera eramateko. 

Ekimenaren helburua da COVID-19 gaixotasuna eragiten duen birusaren aurkako txerto bioseguruen ingenieritza-plataformak garatzea. Immunitatea sor dezaketen birusaren proteinen adierazpenean jartzen du arreta. Egungo osasun larrialdiaren aurrean COVID-19 aztertzeko zehazki martxan jarritako ikerketa lerroa da, baina ISOLDA-Horizon2020 Europako proiektuan du jatorria, txerto eraginkorragoak eta seguruagoak sortzeko 65 urtetik gorakoentzako helduentzat birusen (sukar horia, gripea eta koronabirusa) aurrean. Ikerketa horretan Navarrabiomedek 2019tik egiten du lan CSIC eta Holandako, Alemaniako eta Italiako kolaboratzaileekin koordinazioan.

Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutua

Bestalde, “Infekzioa, ospitaleratzea eta ZIUn sartzea eta SARS-CoV-2 bidezko heriotza herritar-kohorte batean” ikerketa gidatuko du Jesús Castillak, Gaixotasun Infekziosoen eta Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuko (NOPLO) taldetik. Ikerketa egiteko ISCIIIri eskatutako aurrekontu osoa izanen du: 117.000 euro. 

Infekzioan, ospitalizazioan eta COVID-19aren modu larrietan ezaugarri soziodemografikoek, gaixotasun kronikoek eta bestelako osasun baldintzatzaileek duten eragina baloratzean oinarritzen da haren proposamena. Horretarako, kalkulatuko diren tasak susmo klinikoa duten kasuen intzidentzia, PCR bidez berretsitako infekzioa, ospitalizazioak, ZIUko diru-sarrerak, aireztapen lagundua eta heriotzarena izanen dira. Berretsitako eta ospitaleratutako kasuetan hilgarritasuna ere kalkulatuko da. Halaber, antigorputzen seroprebalentzia ebaluatuko da zentinela medikuen eta/edo emaileen sareko pazienteen lagin batean.

Jesús Castillarentzat SARS-CoV-2an bigarren ekimena da, Europako I-MOVE-COVID-19 proiektuko kide ere baita NOPLO. 11 herrialdek parte hartzen dute eta 20 entitate daude sartuta. EBko Ikerketa eta berrikuntza programaren premiazko deialdiaren barruan finantzatutako Europako proiektuetako bat da, Europako Batzordearen Horizonte 2020, SARS-CoV-2 birusaren zenbait alderdiren ikerketa bultzatzeko. 

ISCIIIak finantzatutako bi ikerketak IdiSNAren jardun zientifikoan sartuko dira. IdiSNA Foru Komunitatean ikerketa biomedikoa sustatzeko elkarte publiko-pribatua da, eta bertako kide dira bai NOPLO, bai Navarrabiomed

Hugo Arasanz doktoreak, Nafarroako Ospitale Guneko onkologoak eta Navarrabiomed - IdiSNAko Inmunomodulazioaren Unitateko ikertzaileak, atzo Madrilen jaso zuen Minbiziaren Kontrako Espainiako Elkartearen (AECC) Junior Laguntza Klinikoa. Jasotako finantzaketa (120.000 €) proiektu honetarako erabiliko da: "Azpipopulazio linfozitarioak -PD1/PDL1en aurkako inmunoterapiari erantzuteko aurreikuspen-biomarkatzaile gisa, biriketako kartzinoma aurreratu ez-mikrozitikoan, tratamenduaren 1. lerroan". Azterketa datozen lau urtetan zehar garatuko da, eta David Escors doktoreak zuzenduko du.

Sofia Erregina Museoan, atzo banatu ziren AECCeren urteko laguntzak, Minbiziaren Ikerketaren Munduko Egunean antolatutako ekitaldien barnean (WCRD ingelesezko sigletan); urtero, irailaren 24an egiten da. AECCk guztira ia 21 milioi euro banatu ditu 171 proiektu finantzatzeko, eta horiek garatzen ari diren 380 ikerketa-proiektu finantzatzeko jarritako 56M €ri batu behar zaizkie.

Halaber, Elkarteak adierazi du Minbiziaren Ikerketako Plan Nazionala egin beharra dagoela, 2030. urtean batez besteko biziraupenaren %70a lortzeko (egun, %53koa da).

Proiektuari buruzko informazio gehiago 

PD1/PDL1 aurkako inmunoterapiak iraultza ekarri du biriketako minbizi ez-mikrozitikoaren tratamendura; izan ere, kimioterapiaren emaitzak hobetu ditu, toxizitate gutxiago izanaz, gainera. Zoritxarrez, ordea, tratamenduari erantzuten dioten gaixoen portzentajea txikia da, eta are gutxiagok izaten duten gaixotasuna kontrolatuta denbora-tarte luzean, eta gaixo horiek zehaztasunez identifikatu ahal izateko aurreikuspeneko biomarkatzailerik ez dago. 

David Escors doktorearen taldeak populazio linfozitarioen monitorizazio-sistema garatu du, fluxu zitometriaren bitartez, odol periferikoa erabilita kimioterapiarako aurreratuta dauden gaixoengan; inmunoterapiari zein gaixok erantzungo dion aurreikusten uzten du horrek.  Lehen lerroko gaixoengan inmunoterapia egitea duela gutxi onartu denez, proiektuaren asmoa da gaixoen profil linfozitarioak eta horren dinamika korrelazioan jartzea, testuinguru horretan tratamenduak duen eraginkortasunarekin, plasmako zitosina proinmunogenikoen azterketa eta terapia ezberdinek zelula inmunitarioetan eragindako kalte genotoxikoaren eragin posiblearen azterketa egitearekin batera, bigarren lerroan eraginkortasun txikiagoko kausa bezala.

Hugo Arasanz doktorearen proiektua osatzeko, in vitro azterketa mekanistikoak egingo dira, tratamenduaren aurreko erantzuna baldintzatzen duten elementuak ezagutu ahal izateko eta terapia horien aurreko erresistentzia nagusia lehengora dezaketen konbinazioak planteatzeko.