Unidad de Investigación

• Estatu Batuetako Pediatriako Elkarte Medikoaren aldizkariak Navarrabiomeden eta NUPen egindako ikerketa honen emaitzak biltzen ditu 
   

Navarrabiomedeko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko Osasun Zientzien Saileko (NUP) ikertzaile batzuk, osasuna eta bizi-kalitatea hobetzeko ariketa fisikoa agintzen adituak direnak, Gorputz Hezkuntzako klaseen kalitatea edo kopurua areagotzearen ondorioei buruzko lan baten egileak dira. Azterketa hori gazteen osasunari eta oinarrizko mugimen-gaitasunei buruzkoa da (3 urtetik 18 urtera bitartekoak). Artikulua duela gutxi argitaratu dute JAMA Pediatrics aldizkarian (Journal of the American Medical Association). 

Azterketa horrek 50.000 gazte ingururi buruzko datuak aztertu zituen, eta ondorioztatu zuen estrategia kualitatiboek (adibidez, osagai kardiobaskular eta muskular handiko jokoak eta jarduerak sartzeak edo saioen plangintza metodologiko hobea egiteak) onura osasungarriak ekar ditzakeela ikasleen egoera fisikoari eta oinarrizko mugimen-gaitasunei dagokienez. 

Antonio García-Hermoso, Robinson Ramirez-Vélez, Alicia Mª Alonso-Martínez eta Mikel Izquierdo Redín ikertzaileez gainera (Navarrabiomedeko, Idisnako eta NUPeko kideak) honako hauek ere sinatzen dute lana: Miguel Ángel Pérez-Sousa (Huelvako Unibertsitatea) eta Rodrigo Ramírez-Campillo (Los Lagoseko Unibertsitatea. Osorno, Txile).
 

Ariketaren premia egoera fisikoa hobetzeko

Azterketa honetako ikertzaileek adierazi dute, halaber, ezin direla beti Gorputz Hezkuntzako ariketarako edo asteko saioetarako eskola-orduetan emandako orduak gehitu, eta horretarako erabilitako denboraren eraginkortasuna hobetzeko iradokitzen dute (HIIT intentsitate handiko tarteen entrenamendua, muskulu-indarra, jauziak edo zirkuituak bezalako estrategien bidez). Hala ere, autoreek azpimarratzen dute, eskola-ordutegian horrelako estrategiek dakartzaten hobekuntzak gorabehera, gazteek eskolaz kanpoko jarduera fisikoetan gehiago hartu behar dutela parte, adin-tartearen arabera (hau da, egunean 60 minutu jarduera fisiko neurritsu edo bizian).

Halaber, esan dute Gorputz Hezkuntzak beste helburu batzuk ere betetzen dituela, ez bakarrik jarduera fisikoa egitearekin zerikusia dutenak, hala nola sozializazioa, lankidetza, ohitura osasungarriak eta gorputz-adierazpena sustatzea, besteak beste. Hala ere, gogorarazi dute eskola-umeen egoera fisikoa hobetzea funtsezkoa dela osasunerako, epe labur eta luzera, gazteen obesitate-tasa handiak eta jarduera fisikorik eza direla eta, zeinak “eskoletatik landu beharreko osasun publikoko arazoa” baitira.

• Europako 21 instituziok indarrak batu dituzte etapa terminaleko gaixotasun hepatikoari eta gutxiegitasun hepatikoari medikuntza sistemikoaren ikuspuntutik heltzeko.
• Navarrabiomed-FMSk Europako proiektuan parte hartuko du Bioinformatika Unitatearen bidez.

Interbentzio eta sendagai sorta anitz eskura izanagatik ere, milioi bat pertsona baino gehiago hiltzen dira urtero mundu osoan gaixotasun hepatiko kronikoaren (zirrosia) ondorioz. Gaixotasunak aurrera egiten duenean zirrosi desorekatura eta gutxiegitasun hepatiko akututik kronikora (ACLF), gibel-disfuntzioak beste organo batzuen hutsegitea eragiten du.

Zirrosiaren desoreka akutua eta gero, pazienteen %14 hiltzen da ACLFagatik hurrengo hiru hilabeteetan. Ez da ezagutzen gaixo batzuk zentzearen eta beste batzuk bizirautearen arrazoia, baina susmoa da erlazionaturik dagoela pazienteen artean dauden norbanakoaren araberako ezberdintasun genetiko handiekin, historia klinikoarekin, gertakizun prezipitatzaileekin, aurkezpen klinikoarekin eta tratamenduari ematen zaion erantzunarekin.

Norbanakoaren baitako ezberdintasun horiek tratamendu pertsonalizatuak eskatzen dituzte azpiko mekanismoen ulerkera zehatz batean oinarrituta. Egun, medikuntza sistemikoak eta errendimendu handiko teknologiak ahalbidetzen dute datu klinikoen analisia, integrazioa eta aurreikuspen eraginkor baten modelaketa, tratamendu egokitu eta pertsonalizatuago bat garatzeko.

Hurrengo 5.5 urteetan, DECISION ikerkuntza partzuergoak eskura dauden datu klinikoak eta, 8.600 denbora-puntutan, zirrosia duten 2.200 gaixoren lagin biologikoak ikertuko eta integratuko ditu terapia konbinatorio berriak identifikatzeko, animalietan balioztatzeko eta, gero, etorkizunik handiena duen terapia entsegu kliniko batean baloratzeko. 

DECISION proiektuaren helburu orokorra ACLF prebenitzea eta zirrosi desorekatua duten pazienteen artean hilkortasun tasa nabarmenki murriztea da. Proiektuak 6 milioi euroko finantzazioa jaso du Europako Komisioaren eskutik. 
 

• Website: decision-for-liver.eu
• David Gómez Cabrero. Ikerlari nagusia. Bioinformatika translazionala

Ikerketa David Gomez Cabrero doktoreak zuzendu du Navarrabiomed-en, eta emaitzak Nature Communications aldizkarian zabaldu dira 

David Gómez Cabrero doktorea Navarrabiomed ikerketa biomedikoaren zentroko Bioinformatika Unitateko ikerlari nagusia da, eta ikerketa baten emaitzak argitaratu ditu King's College London-eko profesionalekin batera; ikerketan, aho-barrunbea aztertu dute antibiotikoen aurreko erresistentzia gisa. 2017-2020 denboraldian garatutako azterketaren emaitzak duela gutxi eman dituzte ezagutzera doakoa den Nature Communications aldizkarian, eta aurrerapen esanguratsua ekarri dute antibiotikoen aurreko erresistentziaren garapenaren ezagutzan. 

Zenbait mikroorganismok —bakterioak barne— erresistentzia sortzen dute antibiotikoen aurrean, eta hori mehatxu orokor bilakatu da. Erresistentzia-prozesua ulertzeko, erresistentzia hori errazten duten geneen datu-baseak egin dira. Gene horiei oro har erresistoma deitzen zaie. Gizakiaren aho-barrunbean mikroorganismo ugari nagusi izan arren, orain arte ahoko erresistomaren azterketa oso mugatua izan da. 

Navarrabiomed-en eta King's College London Zentroaren artean egindako ikerketan sakon alderatu dute erresistoma ahoko mikrobiomaren 788 laginetan, mundu osoan; gainera, azken horiek hesteko erresistomarekin alderatu zituzten (gorozkien laginen analisitik eratorrita). DNA mikrobianoaren sekuentziazio tekniken konbinazioari eta horren analisi bioinformatikoari esker, bi zentroetako taldeek jatorriko herrialdearekin eta aho-barrunbean duen kokapenarekin loturiko aldeak aurkitu ahal izan dituzte. 

Zehazki, aldeak ikusi dituzte geneen, moten eta antibiotikoekiko erresistentzia-mekanismoen nagusitasunean. Ildo horretan, agerian utzi dute aho-barrunbean erresistomarenak diren geneen mota gutxiago izan arren, antibiotikoen aurrean erresistentzia jartzen duten geneak gehiago direla ahoan hestean baino. Era berean, erresistoman bateragarritasunak identifikatu dituzte listuaren laginen eta norbanako beren gorozkien artean.

Azterketaren arabera, garrantzitsua da erresistoma bereiztea giza gorputzaren alderdi ezberdinetan, zati bakoitzak antibiotikoen aurrean erresistentzia jartzeko duen potentziala eta testuinguru klinikoan antibiotikoen erabilerari zenbateraino eragiten dion jakite aldera.   

• Abundance and diversity of resistomes differ between healthy human oral cavities and gut. Nature Communications. 
• Behind the paper: The oral resistome: A refreshing perspective on AMR. David Moyes.

• Epaimahaiak nabarmendu egin du proiektua, adinekoen autonomia, ongizatea eta osasuna sustatu baititu.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) eta Navarrabiomedeko “Ariketa fisikoa sustatzea, adinekoen hauskortasunari eta erorikoei aurrea hartzeko: VIVIfrail” programak Kontsumo Ministerioaren XVI. Estrategia NAOS Sariak (Nutrizioa, Jarduera Fisikoa eta Obesitatearen Prebentzioa) irabazi du. Sari horien xedea obesitatearen eta bestelako gaixotasun ez-kutsakorren prebentzioa sustatzen duten ekimenak bultzatzea da, elikadura osasungarria sustatuz eta jarduera fisikoa erregulartasunez egitea sustatuz.

Sarietako epaimahaiak Mikel Izquierdo Redín katedradunak koordinatua NUP-Navarrabiomedeko proiektua sarritu zuen, “adineko pertsonen autonomia, ongizatea eta osasuna sustatzea, osagai anitzeko ikuspegiaren bidez. Ikuspegi horrek ariketa fisikoa, nutrizioa eta medikazioaren berrikuspena hartzen ditu, kirolaren eta gure ongizate eta gizarte-laguntzako zerbitzuen artean sinergiak sortuz, eta modu globalean lan eginez. VIVIfrail proiektuaren saria “osasun arloa” kategorian sartzen zen.

Estrategia NAOS sarien XVI. ediziorako, Elikagaien Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentziak ematen dituen sarietarako, 78 eskabide jaso ziren modalitate bakoitzerako, eta horietatik 47 aukeratu ziren.
 

70 urtetik gorakoentzako ariketa fisikoaren sustapena

VIVIfrail osagai anitzeko ariketa fisikoaren programa bat da, 70 urtetik gorako pertsonen erorketak eta hauskortasuna prebenitzea helburu duena. Azken urtean, hauek hartu dute parte proiektuan: Nicolas Unibertsitar-Velilla (Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko Geriatria Zerbitzua), Fabricio Zambón Ferraresi eta Mikel López Sáez de Asteasu (Navarrabiomed-UPNA) eta Leocadio Rodríguez-Mañisas (Fundación para la Investigación de Biofriso).

VIVIfrail Europako Batasunean eta Osasunaren Mundu Erakundean (OME) Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barruan dago, baita Osasun Ministerioaren hauskortasuna prebenitzeko eta hauskortasuna prebenitzeko estrategiaren barruan ere.

Programa hori zabaltzeko, ikertzaileek doako hainbat material argitaratu dituzte osasun arloko profesionalentzat eta jarduera fisikoaren eta kirolaren esparrukoentzat. Hezkuntza-gida bat da, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimendunak eta tabletak) eta liburu elektroniko bat, proiektuaren web gunearen bidez eskuragarri daudenak.

Europako Batzordeko aditu-talde batek “jardunbide egoki” gisa hautatu zuen VIVIfrail proiektua 2017an, eta Osasunerako Mundu Erakundeak gomendatu zuen adinekoen gaitasun funtzionala hobetzeko ekimen gisa.

Nafarroako Unibertsitate Ospitalearekin lankidetzan egiten ari da proiektua, Ariketa Fisikoko, Osasuneko eta Bizi Kalitateko E-Fit taldearen laborategian (Navarrabiomed) 

Zientzia eta Berrikuntza Ministerioaren azken deialdian, Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP) finantzaketa jaso du ikerketa-proiektu bat egiteko, hain zuzen ere koronabirusak eragindako gaixotasuna igaro duten pertsonen artean osagai anitzeko ariketa fisikoko programa batek sistema immunean, profil inflamatorioan, forma fisikoan eta hautemandako sintoma iraunkorretan nolako eragina duen aztertzeko. Mikel Izquierdo Redín NUPeko Osasun Zientzietako katedradun eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoko eta Bizi Kalitateko E-Fit taldeko arduraduna eta Robinson Ramírez-Vélez NUPeko irakaslea ari dira udaz geroztik proiektua gidatzen eta gainbegiratzen. Bertan, Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko (NUO) Barne Medikuntzako Zerbitzuko Julio Oteiza Olaso eta Patricia Fanlo Mateo medikuek ere hartzen dute parte.

Ikerketa-taldeko kideek azaldu dutenez, hipotesi baten gainean ari dira lanean, hots, COVID-19aren infekzioa igaro duten pertsonengan hautemandako sintoma iraunkorrak murriztu daitezkeela sei asteko osagai anitzeko ariketa-programa bat aplikatuta. Tratamendu mediko estandarraren osagarria den ariketa-programa horrek “profil immunologikoa hobetzea ere bilatzen du, baita gaixotasun horretan izan ohi den prozesu inflamatorioa murriztea ere”, adierazi dute. Forma fisikoaren, gorputz osaeraren, funtzio baskularraren eta metabolismo orokorraren emaitzak ere aztertuko dituzte.

Entsegu klinikoaren xehetasunak

Entsegu klinikoa uda baino lehen hasi zen, eta, horretarako, 18 eta 60 urte bitarteko Iruñeko zenbait lagun ausaz hautatu zituzten. PCR edo serologia bidez SARS-CoV-2an positibo eman zuten eta ospitaleko alta jaso eta hilabete batzuetara sintoma hauetako batzuk agertzen zituzten pertsonak ziren denak: nekea, zefaleak, giharretako mina, arnasa hartzeko zailtasuna, antsietatea/estresa, insomnioa, umore aldaketak edota pisu aldaketa nabariak (hiru hilabetean zenbait kilo hartzea/galtzea). Entsegutik kanpo utzi zituzten aldez aurretik gaixotasun jakin batzuk sufritutako pertsonak (jokabide nahasmenduak, nahasmendu psikiatrikoak edo gaixotasun metabolikoak, esaterako). 

Ikerketan, bost bisita egiten dizkiete gaixoei: lehenbizikoan, balorazio medikoa egiten da; bigarrenean eta laugarrenean, interbentzio aurreko neurketak, eta, hirugarrenean eta bosgarrenean, berriz, interbentzio ondokoak, hura egin eta sei astera. Mikel Izquierdok eta Robinson Ramírez-Velezek adierazi dutenez, aztertu nahi dituzten pertsonen erdiak baino gehiago erreklutatu dituzte dagoeneko. Ikerketari buruzko pertzepzioa “oso positiboa” da, eta, are gehiago, “egokia da Espainiako egungo osasun sisteman ezartzeko”.

Ikerketak izan ditzakeen ondorio zientifikoak

Ikerketa-taldeak azaldu duenez, “COVID-19a gaixotasun berria denez, bilakaera klinikoaren parte handi batek ezezaguna izaten jarraitzen du, bereziki epe luzera nolako ondorioak izaten ahal dituen osasunean, halakorik balego”. Ildo horretan, “agerikoa da COVID-19tik bizirik atera diren pertsonek esfortzu txikiak eginda ere nekea eta disnea agertzen dituztela, baita artikulazioetako eta bularreko mina ere. Sintoma orokor horiez gain, organo jakin batzuen disfuntzioa ere detektatu dugu, batez ere bihotzarena, birikena eta garunarena”, adierazi dute.

Ikerketaren arduradunek azaldu dutenez, “duela gutxiko ebidentzia esperimentalek erakusten dute muskulu eskeletikoa gai dela gradu baxuko inflamazio azpiklinikoa aldatzeko eta immunitate sistema eta sistema endokannabinoidea modulatzeko”. Gainera, “agerikoa da ariketa fisikoko saio batek inflamazioaren aurkako giroa eragiten duela, eta litekeena da haren ondorioak aldatzea ariketaren maiztasunaren, intentsitatearen eta iraupenaren arabera”. Horregatik guztiagatik, ikerketa horretatik lortzen den informazioa “zientifikoki baliozkoa eta kulturalki onargarria izanen litzateke Espainian eta nazioartean COVID-19aren sintoma iraunkorrak dituzten pertsonen osasuna eta prebentzioa sustatzeko programak diseinatzeko”, gaineratu dute.

• Informazio-iturria: Universidad Pública de Navarra (UPNA)

• Bideo bat ere gehituko da, osasun arloko profesionalek beren pazienteentzako ariketa egokienak agindu ahal izateko jarraipenak dituena 

Nafarroako Unibertsitate Publikoak eta Osasunbideko Oinarrizko Osasun Laguntzako Kudeatzailetzak zenbait bideo egin dituzte adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzeko. Materiala Mikel Izquierdo Redínek zuzendu du (NUPeko katedraduna eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoa eta Bizi Kalitatea Taldearen arduraduna), eta Vivifrail programaren gomendioak jasotzen ditu; adineko pertsonen hauskortasunaren eta erorikoen prebentziorako nazioarteko erreferentea da programa hori.

Bideo hauek Nafarroako Osasun Departamentuaren Zahartze Aktiboa programaren barruan egin dira, eta Europar Batasunean Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren ildotik doaz. Oinarrizko Osasun Laguntzaren arloan, adinekoen osasuna eta zahartze osasungarria sustatzeko lan egiten da. Hori dela eta, oinarrizko osasun laguntzak eta NUPek ekimen horretan parte hartzea erabaki dute. Ekimen horren helburu nagusia adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzea da, eta osasun-profesionalei ariketa fisiko egokitua banaka agintzeko modua erraztea.

Egindako bideoetako bat Osasunbideko osasun profesionalei zuzenduta dago, eta ariketa banaka modu egokian agintzeko beharrezkoa den ebaluazio funtzionala nola egin azaltzen du.

Gainerako ikus-entzunezko materiala intentsitate desberdineko lau ariketa-programa edo -gurpiletan banatzen da, pertsonaren egoeraren arabera egin beharreko ariketaren intentsitatea murrizteko edo handitzeko. Zehazki, ariketa-gurpil bakoitza bideo bati dagokio, non argi azaltzen baita nola egin denbora errealean ariketa-programa bat. Bideoen sinpletasunari esker, adinekoek ariketa fisikoa egin dezakete bideoaren bisualizazioarekin batera, eta eguneroko errutinetan sar dezakete. Hainbat eremutan erabil daitezke: etxean, bizitegian, ospitalean edo okupazio-zentroetan…

Vivifrail proiektua

2017. urtean Europako Batzordeko adituen panel batek "jardunbide egoki" gisa hautatu zuen Vivifrail proiektua. Proiektu horrek indarra, oreka eta ibilketa batzen ditu 70 urtetik gorakoentzako entrenamendu-programa batean, ezer ez egitea baita hauskortasuna sortzen duen arrisku-faktore nagusia. "Posiblea da adinekoen desgaitasunari aurre egitea hauskortasunean eraginez, azken hau atzematen ahal delako eta haren aurka esku hartzen ahal delako", esan du Mikel Izquierdok.

Vivifrail proiektua Europan hasi zen garatzen, eta bi urtez (2014tik 2016ra) Europako bost herrialde aritu ziren elkarlanean (Alemania, Espainia, Frantzia, Italia eta Erresuma Batua), arestian aipatutako NUPeko ikertzaileak koordinatuta eta Europar Batasuneko Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barnean. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker.

Entrenamendu-programa hori ezagutarazteko, ikertzaileek doako zenbait material argitaratu zituzten osasunaren arloko eta jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko profesionalei zuzenduak: hezkuntza gida bat, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimentsuak eta tabletak), eta liburu elektroniko bat. Denak ere proiektuaren webgunean eskura daitezke. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker. Horrez gain, Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) berriki argitaratu duen eta adinekoak modu integralean moldatzea xede duen gida kliniko berri batean jaso dute Vivifrail programa, adinekoen mugikortasuna hobetzea xede duen atalaren barnean. 

Nafarroako Unibertsitate Publiko-an (NUP) batzartutako adituek osasunaren alorreko langile eta kirol munduko profesionalei deia bat egin die “osasun-agente” bihur daitezen adin goiztiarrenetatik  ariketa fisikoaren errealizazioa bultzatzeko (haurdunaldia barne). Eskari honen helburua, gaixotasun kroniko ez transmitigarriak, gizentasuna, kardiopatiak edo 2 motako diabetesa bezalako gaixotasunen prebentzio-estrategia bezala, posible izan bezain laster osasuna eta sasoi fisikoa hobetzea da. Honakoa, ostegunean, maiatzaren 9an erakunde akademikoan ospatutako eta osasuna hobetzeko bizitza guztian zehar doitasun-aktibitate fisikoaren preskripzioari buruzko jardunaldietan aterako ondorioetako bat da. Osasunaren Zientzia Fakultateak eta Osasuneko Zientzia Departamentuak Iruñan antolatutako topaketa honek, Kirol-zientzia, osasun eta bio-medikuntzaren alorreko 130 bat profesional batu zituen.

Jardunaldian, Nafarroako Osasun Ikerketako Institutura (IdiSNA) eta Navarrabiomed-era (Nafarroako Gobernuaren erakunde akademikoaren bio-medikuntza ikerketa-zentroa) ere adskribatutako NUP-ko bi ikertzaileren txostenak aurkeztu ziren: jardunaldiaren antolatzaile den Mikel Izquierdo Redín katedratikoa eta Robinson Ramírez Vélez. Horrela, lehenak fokua indarraren garapenean eta funtzio muskularrean jarri zuen,  “osasuneko profesional askoren intereseko objektu, sedentarismoarekin eta populazioaren zahartzaroarekin lotutako gaixotasunetatik indarberritzeaz gain,  kirol errendimendua berreskuratu eta optimizatzeko, adibidez, lesio muskular mota desberdinen ondoren”. Mikel Izquierdo-k indarraren funtzio muskularraren hobekuntzarako pseudoterapien gaineko mito batzuk desmuntatu zituen. Zehazki,  adinarekin entrenamendu egokia egiten bada “muskulua erremediorik gabe” galtzen dela eta neska-mutilek indar muskularra ezin dezaketela entrenatu  ukatu zuen (beti ere, adinera egokitutako ariketak eginez). Gainera, baldintza fisikoaren hobekuntzak “beti” 2 motako diabetesa bezalako gaixotasunetan hobekuntza dakarrela azpimarratzeaz gain, entrenamendu muskular hoberena neke-tamaina handiak produzitzen dituena dela ukatu zuen .

Katedradunak “kinesio-taping-a”, hesgailu neuromuskularrak, hipopresiboak, elektroestimulazioko jantziak edo masaje-arrabolen baliotasun eta eraginkortasuna ere zalantzan jarri zituen.

Osasuna eta haurdunaldia

Bere aldetik, Robinson Ramírez Vélez-ek, “emaitza ez-pozgarriekin” , populazioaren artean gaixotasun kroniko ez transmitigarriak saihesteko ahaleginak ariketa fisikoa, dieta osasungarria, lo bizkorgarria eta tabakismo eta alkoholismoaren kontrola bezalako portaera osasungarriak bultzatzean zentratu direla  azaldu zuen. Gainera, azken ikerketek ere  fokua  pertsonek bizitzan zehar gozatzen duten osasuna “nolabait ernatzean garatzen diren baldintzengatik zehaztua dagoela” esaten duen adierazpenean  jartzen dutela  adierazi zuen. Entrenamendu kardiobaskularraren (aerobikoa) eta indarrarekin eta/edo erresistentzia muskularrarekin erlazionatutako jardueren bitartez, jarduera fisikoaren garrantzia azpimarratu zuen, bai haurtzaro-urteetan zehar bai nerabezaroan. Horrela, osasunaren alorreko profesionalen, bizitzako etapa guztietan zehar (haurdunaldia barne), jarduera fisikoa preskribatzeko beharrizana azpimarratu zuen.

Antonio García-Hermoso Navarrabiomed eta IdiSNA-ko ikertzaileak eman zion amaiera zientzia topaketari zeinek hezkuntza fisikoa “eskola-curriculumaren irakasgai baztertuenetako bat” dela deitoratu eta nazioarteko ikerketa entzutetsuek “populazio gaztearengan jarduera fisikoaren praktika erregularrak, gorputzerako ez ezik, baita ere bururako, erabateko onura elkartuak frogatzen dituztela” gogoratu zuen.  Horregatik, “heziketa fisikoa, hezkuntza-programetako garrantzi handienetako materietako baten bihurtu arte, eskola edota Unibertsitate irakasgai moduan kontuan gehiago hartzeko” gogoeta bat eskatu zuen.

• La pérdida de fuerza y masa muscular es uno de los factores de riesgo “olvidados” de la enfermedad cardiovascular y puede ser corregido con ejercicio, según un artículo de Mikel Izquierdo en “Nature Reviews Cardiology".

El ejercicio físico regular (y, concretamente, el que se realiza para mejorar la fuerza muscular) “mejora la salud cardiovascular a través de mecanismos no tradicionales”, como, por ejemplo, la liberación, por los músculos esqueléticos, de sustancias saludables para el corazón (denominadas mioquinas) o la mejoría de la microbiota intestinal (los microorganismos de los intestinos). Por ello, comprender las vías a través de las cuales la actividad física influye en los diferentes sistemas y órganos del cuerpo humano “podría dar lugar a nuevas estrategias terapéuticas para atacar los mecanismos de las enfermedades cardiovasculares”. Así lo recoge un artículo recién publicado en la revista científica “Nature Reviews Cardiology” (del grupo Springer Nature), uno de cuyos autores es Mikel Izquierdo Redín, catedrático del Departamento de Ciencias de la Salud de la Universidad Pública de Navarra (UPNA) e investigador de Navarrabiomed (centro mixto de investigación biomédica de esta institución y el Gobierno de Navarra). Dicho artículo ha sido coordinado por Alejandro Lucía Mulas, catedrático de la Universidad Europea de Madrid.

“La pérdida de fuerza y masa muscular es uno de los factores de riesgo ‘olvidados’ de la enfermedad cardiovascular —señala Mikel Izquierdo, responsable del grupo de investigación Ejercicio Físico, Ciclo de la Vida, Envejecimiento Activo y Salud (E-FIT) y miembro del Instituto de Investigación Sanitaria de Navarra (IdiSNA)—. Sin embargo, puede ser corregido con un programa de entrenamiento de fuerza, incluso, en personas mayores”.

Los firmantes del artículo, adscritos a universidades, centros sanitarios e institutos de investigación de cuatro países (Estados Unidos, España, Portugal y Suecia), subrayan que ya es hora de considerar el ejercicio físico como “una medicina para el tratamiento de las enfermedades cardiovasculares”. Ponen el acento también en que, “a diferencia de la mayoría de los fármacos, el ejercicio está, en gran parte, libre de efectos adversos, y sus beneficios son, en un cierto grado, dosis-dependientes”; es decir: una vez lograda de forma gradual una habituación a él, se pueden aumentar las dosis de actividad física.

Potencial poco conocido de la actividad física 

Sin embargo, los investigadores lamentan que “el tremendo potencial del ejercicio de resistencia y del entrenamiento de fuerza para revertir tanto la enfermedad como los efectos del envejecimiento sobre la masa muscular y, por lo tanto, mejorar la salud cardiovascular es poco reconocido en la mayoría de los tratamientos clínicos”.

De ahí que plantean “una visión integradora de las enfermedades cardiovasculares en el contexto de todo el cuerpo humano”. El sistema cardiovascular (corazón, vasos sanguíneos —arterias, venas y capilares— y sangre) “no debería ser separado de otros órganos, como los ya citados músculos esqueléticos o la microbiota intestinal cuando se abordan las enfermedades cardiovasculares”, defienden. Esta visión integradora se traduce en incluir no solo el sistema cardiovascular, sino también “la interacción entre el corazón y los vasos sanguíneos con otros tejidos —incluido el músculo esquelético, el tejido adiposo e, incluso, el intestino—, y empleando, además, diversos enfoques: epidemiológicos, fisiológico y molecular”. A su juicio esta perspectiva integradora “podría ser de gran ayuda para los profesionales sanitarios que no prescriben ejercicio físico a sus pacientes”.

“Pirinioez haraindi adinekoen mendekotasuna prebenitzeko jardutea” (APTITUDE) europar sarea Iruñean bilduko da asteazken honetan, uztailak 3, zahartze aktibo eta ahultasunari buruzko jardunaldi zientifikoa egiteko, 200dik gora adituren parte-hartzeaz. Topaketa profesionala Iruñeko Tres Reyes Hotelean eginen da goizez, 8:15etatik aurrera. Aldi berean, Aduanako Txokoan eta Arazuri Doktorearen Pasealekuan, herritar guztiei irekitako dibulgaziozko tailerrak antolatuko dira Nafarroako Gurutze Gorriarekin batera 10etatik aurrera.

Bi ekitaldiak gaur goizean aurkeztu dira Navarrabiomed ikerketa biomedikoko zentroan, izan ere, entitate hau da Nafarroako sarearen buru, Nafarroako Unibertsitate Publikoaren, Nafarroako Ospitalegunearen eta Nafarroako Gurutze Gorriaren lankidetzaz. Prentsaurrekoan izan dira, sarea Foru Komunitatean koordinatzen duen Nicolás Martínez Velilla, Navarrabiomedeko ikertzaile eta NOGeko Geriatria Zerbitzuko burua; Juan José San Martín Baquedano, Gurutze Gorriaren Nafarroako koordinatzailea, eta Jorge Marín Vidondo, Navarrabiomedeko proiektuen kudeatzailea.

Nicolás Martínez Velillak adierazi duenez, topaketa zientifiko hau da sareak antolaturiko hirugarren bilkura, eta Iruñean egiten den lehendabizikoa, eta bertan Okzitania (Frantzia), Katalunia eta Nafarroa (Espainia) eta Andorrako Printzerriko ospitate eta ikerketa-zentroen ordezkariek, Lehen Mailako Arretako profesionalek eta enpresetako, egoitzetako eta abarretako kideek parte hartzea aurreikusi da.

Hainbat saiotan, Osasunaren Munduko Erakundeak proposatutako “hirugarren adinaren berezko gaitasuna” aztertuko dute (gizabanako batek une jakin batean erabil ditzakeen gaitasun fisiko eta mentalen konbinazioa, baita gaitasun funtzionala ere, ingurunearekin harremanetan jarduteko duen modua zehazteko), baita abian jartzen ari diren behaketa bidezko ikerlanak eta protokoloak partekatzeko lanak ere. Ekitaldian, halaber, arreta berezia emanen zaio proiektuaren osagai anitzeko prestakuntza eskaintzaren aurkezpenari, profesional sanitarioei eta soziosanitarioei adineko pertsona ahulen arreta egokia egiteko gaitasuna errazteko, eta Lehen Mailako Arretari eta inplikatuta dauden bestelako entitateei ariketa fisiko egokiturako eguneroko errutinak, estimulazio kognitiboaren arloko esku-hartzeak, elikadura osasungarriaren aldeko jarraibideak, esku-hartze psikosozialak eta bestelakoak gomendatzeko gaitasuna emateko xedez.

Jardunaldiaren programaren barnean, Londresko King’s College deritzoneko erreferentziazko bi profesionalek parte hartuko dute: Norman Lazarus eta Stephen Harridge. Batak zein besteak esperientzia zabala dute ariketa fisikoan, zahartzearen aurkako jardunean eta gihar-narriaduran, ez bakarrik geriatriaren esparruan, baita sektore aeroespazialean ere, NASArentzat lan egin baitute.

Herritar guztiei irekitako tailerrak

Asteazken goizean, 10:00etatik 14:00etara bitartea, herritar guztiei irekitako jarduerak ere antolatuko dira Aduanako Txokoan eta Arazuri Doktorearen Pasealekuan. “Tailerrak: Adineko aktibo eta osasuntsuak” deritzenak 65 urtetik gorako adinekoei zuzenduta daude nagusiki, baina interesgarriak izan daitezke zaintzaile, senitarteko, boluntario eta abarendako. Jarduera doakoa da, eta ez da beharrezko aldez aurretik izena ematea.

Goiz osoan, APTITUDEren karpak ere bisitatzen ahalko dira, eta horietan, Gurutze Gorriak hirugarren adinekoendako balorazio funtzionala, estimulazio kognitiboa eta aisialdi egokituari buruzko jarduerak eskainiko ditu. Gainera, laguntzarako produktu eta ohitura osasungarriei buruzko informazioa eman eta ariketa fisikoko errutinei buruzko material osagarria banatuko da.

Zahartzea eta narriadura funtzionala

INEren 2018ko azken datu erabilgarriei buruz, Nafarroan 647.219 pertsona bizi dira, eta horietarik % 19,5ek 65 urte baino gehiago ditu. Kopuru horien arabera, Foru Komunitateak Europa osoko bizi-itxaropenik handienetakoa du, 86,6 urtekoa emakumeengan eta 81 urtekoa gizonengan. Hala ere, bizitzako urte guztiek ez dute bizi-kalitate berbera. Emakumeek bizitza luzegoa dute, baita mendekotasun handiagoa ere, 65 urtetik aurrera.

Osasunaren Munduko Erakundearen arabera, hauexek dira hirugarren adineko desgaitasun arin edo moderatuaren kausa nagusiak: zentzumen-narriadura, bizkarreko eta lepoko mina, BGBK, depresiozko asaldura, erorikoak, mellitus diabetesa, dementziak eta osteoartritisak. Horrekin batera nabarmendu behar da adinekoen erdiak baino gehiagok multimorbilitatea (zenbait eritasun aldi berean) eta polifarmazia (hiru edo bost farmako hartzea aldi berean) dituztela.

APTITUDE gisako ekimemek paradigma aldaketa proposatzen dute adinekoen osasunari buruzko abordatzean. Profesionalen egungo erronka da gizabanakoaren gaitasun funtzionalari eta hau mantentzeko ahaleginari arreta ematea, eritasunari soilik erreparatu beharrean. Horren harira, APTITUDE sareak ohitura osasungarriak, ariketa fisikoa eta belaunaldien arteko aisia-proposamen egokituak zabaltzen ditu herrietan nahiz hirietan, bakardadeari eta landa eremuko despopulazioari aurre egiteko eta zahartzaroari atxikitako estereotipoak gainditzeko.

APTITUDEri buruzko informazio gehiago

APTITUDE 2018an abiatu zen, eta hiru urtetan mugaz haraindiko lankidetza-sareak lau eskualdetan lan egin du (Okzitania, Katalunia, Nafarroa eta Andorrako Printzerria) tokian tokiko sare propioen bitartez, eta horretarako 2.000.000 euroko guztizko aurrekontua du.

Eskualde Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) Interreg V-A Espainia-Frantzia-Andorra Lurralde Lankidetzarako Programa Eragilearen bidez (POCTEFA 2014-2020) % 65ean batera finantzatutako proiektu bat da APTITUDE (horren barruan APTITUDE Nafarroa). POCTEFAk Espainia-Frantzia-Andorra mugaldean integrazio ekonomikoa eta soziala indartzea du xede, alegia, ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren arloetan baterako estrategiak eta mugaz gaindiko jarduerak garatzea lurraldeko garapen iraunkorraren onerako.

Sareko bazkideak:

Gérontopôle - Centre Hospitalier Universitaire (CHU) de Toulouse
Fundació Salut i Envelliment - Universitat Autònoma de Barcelona (UAB)
Servei Andorrà d’Atenció Sanitària
Complejo Hospitalario de Navarra (CHN) - Navarrabiomed

Informazio gehiago: www.aptitude-net.com

Argazkia: Ezkerretik eskuinera, Navarrabiomed-eko Jorge Marín, Nafarroako Ospitale Guneko-Navarrabiomed-eko Nicolás Martínez eta Nafarroako Gurutze Gorriko Juan José San Martín.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP), Nafarroako Ospitale Guneko (NOG) eta Navarrabiomed zentroko profesionalak Europako sare bat sortzen laguntzen ari dira, hirugarren adinekoen mendekotasuna prebenitu eta zahartze aktiboa sustatzeko. “Pirinioez haraindi adinekoen mendekotasuna prebenitzeko jardutea" (APTITUDE) izena du proiektuak, eta Frantziako, Espainiako (Nafarroa eta Katalunia) eta Andorrako ospitale-eta ikerketa-zentroek parte hartu dute bertan, zahartze aktiboaren esparruan lankidetzarako sare bat martxan jartzeko helburuarekin. Gaurko prentsaurrekoan jakinarazi dute Nafarroaren esku-hartzea Navarrabiomed – Miguel Servet Fundazioan zentralizatuko dela, proiektua koordinatzen eta kudeatzen duen erakundea.

Mugaz gaindiko sareak hiru urtez tokiko sareak garatuko ditu inplikatutako lau eremu geografikoetan, eta, horretarako, 2.000.000 euroko aurrekontua du (funtsen erdiak Espainiarako dira, eta 400.000 hain zuzen, Nafarroarako). Eskualde Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) batera finantzatu du proiektua, % 65ean, Interreg V-A España programaren bitartez.

Sareak prestakuntza- eta sentsibilizazio-jarduerak eta ebidentzia zientifikoak ezartzearen bidez hirugarren adinekoen bizi-kalitatea hobetzea du xede, eta haien artean osasun-ohitura espezifikoak sustatzea eta beren funtzionaltasun- eta autonomia-galerak optimizatzea. Horrela azaldu du Antonio Merino Díaz de Cerio NOGren zuzendari-gerenteak eta Nicolás Martínez Velilla Geriatria Zerbitzuko buru, Navarrabiomeden Geriatria Unitateko ikertzaile arduradun eta APTITUDE proiektuaren Nafarroako arduradunak. Nicolás Martínez Velillak jakinarazi du “sarearen xede nagusia adinekoen mendekotasuna prebenitzea dela, eta horretarako, haien ahultasunaren gainean jardun behar dela”.

Bestalde, Antonio Merinok esan du mota honetako Europako ekimenetan parte hartzea oso garrantzitsua dela, lankidetza-eremu batean protokoloak, praktika onak eta prozedurak partekatzen direlako inplikatutako zentro guztien —eta, orokorrean,  gizartearen— mesederako. 

APTITUDEren jarduera zehatzak Nafarroan

Álvaro Casas Herrero NOGren geriatra eta Espainiako Medikuntza Geriatrikoko Elkartearen lehendakariak eta Maite Soria Sarnago NOGren erizaintzako zuzendariak ezagutzera eman dute zer jarduera dauden aurreikusita gure erkidegoan, datozen hilabeteetarako. 

Sarea jendaurrean aurkezteko helburuarekin, bihar, asteartea, azaroak 20, “Adineko aktiboak eta osasuntsuak. Hirugarren adinean ohitura osasungarriak garatzeko gakoak” izeneko informazio- jardunaldia egingo da, Nafarroako Unibertsitate Publikoko Zientzia Fakultateko ekitaldi-aretoan, 16:00 eta 18:30 bitartean. Sarrera doakoa da, tokia bete arte, eta Navarrabiomeden youtubeko kanalean streaming bidez ikusi ahal izango da.

Sareko arduradunek biz-kalitatea areagotzeko ohitura eta praktika onak azalduko dituzte. Ekitaldian, Luis Sabalza Iriarte Club Atlético Osasuna futbol-taldeko lehendakariak parte hartuko du, eta Klubeko zuzendari gisa bizitako esperientzia eta ibilbidea kontatuko dizkigu 'Erretiroaz harago lan egitea" izenburua daraman hitzaldian.

Halaber, datozen hilabeteetan hiru ekintza estrategiko egingo dira Nafarroan. Lehenbizi, mugaz gaindiko erregistro komun bat egingo da ikerketa kliniko eta geroteknologikoaren garapenari buruz informatu eta/edo bat egin nahi duten 65 urtetik gorako pertsonekin.

Aldi berean, Ikerketa Klinikoko eta Berrikuntzako Ekipo Mugikorrak antolatuko dira, osasun-arloko diziplina anitzetako profesionalek praktika klinikoak eta ikerketak hiriguneetara eta landa-eremuetara eraman ditzaten, herritarren txertatze eta parte-hartze handiagoa bermatuz. Talde multiprofesionalak izango dira horiek (medikua, erizaina, fisioterapeuta eta terapeuta okupazionala). 

Gainera, ahul dauden eta memoria-asaldurak dituzten pertsonen borondatezko datu-base bat egingo da, eta baterako ikerketa-proiektuak gauzatu ahal izango dira ikerketan parte hartzen duten zentro guztiekin.

Amaitzeko, proiektuaren partaideek Munduko Osasun Erakundea garatzen ari den kontzeptu berri bat, hots, “gaitasun intrintsekoa”, baliozkotzen lagunduko dute, adin handietan gaitasunen balorazio globala egiteko. 

Zabaldutako azken ikerketak

Proiektuko jarduerak bat datoz taldeak duela gutxi Estatu Batuetako Mediku Elkartearen “Journal of the American Medical Association”(“JAMA Internal Medicine”) aldizkarian argitaratutako ikerketaren ondorioekin.

Mikel Izquierdo Redín Nafarroako Unibertsitate Publikoko katedradun, Osasun Zientzien Saileko zuzendari eta Navarrabiomeden Ariketa Fisikoa eta Ahultasuna ikerketa-unitateko arduradunak azaldu du ospitaleratutako 75 urtetik gorako gaixoei ariketa fisikoko programa indibidualizatu bat egiteak ospitalizazioari lotutako gainbehera funtzionala leheneratzen duela, eta horrela egiaztatzen duela egindako ikerketak. Hiru urtez, NGOren Geriatria Zerbitzuan ospitaleratuta egon diren 370 pertsonek programa baliozkotzeko entseguetan parte hartu dute.

Aurkikuntza horiek ospitalizazio medikoko unitateetan paradigma berria planteatzen digute, alegia, pertsona baten egoera funtzionala zeinu klinikotzat hartu behar dugula ohiko ospitalizazioak modu negatiboan eragin badiezaioke (tradizioz, ohean atseden hartzea).

Aldi berean, lantaldeak DIABFRAIL LATAM Europako proiektuan parte hartzen du. Europako Batzordeak “Horizonte 2020” diru-laguntzen barruan finantzatutako proiektua da eta Latinoamerikan diabetesa eta ahultasuna duten eta izan dezakeen adinekoen oinarritzen da. Gaur egun, diabetesak 65 urtetik gorakoen % 40ari eragiten dio.

Ekimenak Kolonbian, Txilen, Mexikon, Perun eta Argentinan tratamendu-eredu berri bat zabaltzea du xede, barne hartzen dituena ariketa fisikoko programa, hezkuntza- eta nutrizio-programa eta gluzemia eta tentsio arteriala egokitzea diabetesa duten adinekoei, haien ahultasun-egoeragatik oso zaurgarriak diren horiei. Aurreikusita dago 2 motako diabetesarekin ahultasuna duten edo izan dezaketen 1.000 pertsona baino gehiagok parte hartzea.

Informazio gehiago APTITUDEri buruz

Eskualde Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) Interreg V-A Espainia-Frantzia-Andorra Lurralde Lankidetzarako Programa Eragilearen bidez (POCTEFA 2014-2020) % 65ean batera finantzatutako proiektu bat da APTITUDE  (horren barruan APTITUDE Nafarroa). POCTEFAk Espainia-Frantzia-Andorra mugaldean integrazio ekonomikoa eta soziala indartzea du xede, alegia, ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren arloetan baterako estrategiak eta mugaz gaindiko jarduerak garatzea lurraldeko garapen iraunkorraren onerako.

www.aptitude-net.com / aptitude@navarra.es

• Vanessa Arrieta Paniaguak, Navarrabiomedeko Kardiologia Translazionaleko Unitateko doktoretza aurreko ikertzaileak, Nafarroako Unibertsitate Publikotik egindako doktore tesia irakurriko du datorren astelehenean, azaroaren 28an, 12:00etan, Navarrabiomedeko Ekitaldi Aretoan.

Doktore lana, “ST2-aren eginkizuna miokardio-fibrosian, aorta-estenosi larrian” izenekoa, Navarrabiomeden eta Nafarroako Unibertsitate Ospitalean egin da, Natalia López Andrés Kardiologia Translazionaleko Unitateko ikertzaile nagusiaren zuzendaritzapean.

Aorta-estenosia Europako eta Ipar Amerikako balbula-kardiopatia ohikoena da, eta 65 urtetik gorako populazioaren %2-7ri eragiten dio, eskualdearen arabera. Gaur egun, ez dago gaixotasunaren bilakaera geldiaraztea edo leheneratzea lortzen duen tratamendu medikorik; beraz, balbula-aortaren ordezkapena (kirurgikoa edo perkutaneoa) sintomak edo bentrikuluaren disfuntzioa agertzen direnean ematen den tratamendua da.

Gaixotasun horrek aorta-balbula pixkanaka estutzea eragiten du, eta, presio-gainkargaren ondorioz, ezkerreko bentrikuluaren hipertrofia eragiten du. Prozesu horretan, miokardioko fibrosiak eginkizun fisiopatologiko garrantzitsua du, eta eginkizun pronostikoa baita ere. Hasieran, miokardio-fibrosia konpentsazio-mekanismo baten parte da, baina fase aurreratuetan ordezkapen-fibrosi fokal bat agertzen da, eta horrek bentrikulu-disfuntzioa eta bihotz-gutxiegitasuna eragiten ditu. Prozesu horien azpian dauden mekanismo fisiopatologikoak ez dira guztiz ezagutzen.

Ordezteko foku-fibrosia erresonantzia magnetiko (RMN) kardiakoaren bidez hauteman eta kuantifika daiteke, adierazle berantiarreko sekuentziekin (RT). Frogatu denez, aorta-estenosi larria duten gaixoetan RTak agertzeak heriotza-tasa eta eboluzio kliniko negatiboa iragartzen ditu paziente horiek. Hala ere, RMN teknika garestia da eta eskuragarritasun mugatua du; beraz, ez da erabiltzen paziente-talde horren jarraipenean ohiko praktika klinikoan.

Tesi honen hipotesia hau da: ST2 disolbagarriaren maila (sST2), fibrosi-prozesuari eta miokardio-birmoldaketari lotutako biomarkatzailea, handia da aorta-estenosiaren kasuan, eta pronostiko-balioa izan dezake. Zehazki, azterketa honetan sST2-ak miokardio-fibrosian aorta-estenosi larrian duen zeregina aztertzen da.

Ikerketaren garapena eta emaitzak

Lana ikuspegi translazionaletik planteatzen da, eta helburu bikoitza du. Lehenik eta behin, aorta-estenosi larrian sst2-aren funtzio fisiopatologikoa sakondu nahi da. Horretarako, azterketa proteomiko bat egin da sST2-k giza fibroblasto kardiakoetan modulatutako proteinak aztertzeko, eta giza fibroblasto kardiakoetan sST2 ekintzaren in vitro ondorioak ikertu dira. Emaitzak in vitro baliozkotu dira presio-gainkarga duen arratoi-eredu batean eta aorta-estenosia zuten eta ebakuntza egin zitzaien pazienteen biopsia miokardikoetan.

Era berean, frogatu egin da sST2-ak funtzio deletereoa duela giza fibroblasto kardiakoetan. Alde batetik, zelularen funtzio mitokondrialari eragiten dio, eta, hala, oxidazio-estresa eta molekula proinflamatorioen sintesia handitu egiten dira. Bestetik, miofibroblastoekiko bereizketa sustatzen du, eta molekula profibrotikoen sintesia handitzen du. Aurkikuntza horiek aorta-estenosia zuten pazienteen animalia-ereduan eta miokardio-biopsietan baliozkotu ziren.

Hala, bada, bihotzeko RMNean RT duten aorta-estenosi larria duten pazienteek sST2-maila nabarmen handiagoa dute odolean RTrik gabekoek baino. Odoleko sST2-mailek korrelazio positiboa dute aorta-estenosi larria duten pazienteen RT masarekin eta VI masarekin. sST2 maila handiei esker, aorta-estenosi larria eta RT duten pazienteak identifika daitezke, bihotzeko RMNrik egin beharrik gabe, ohiko praktika klinikoan aplikatzeko moduan.

Emaitzen hedapena

Egindako lanak zientzia-argitalpenak ekarri ditu: 2019an, Clinical Science aldizkarian, “Soluble ST2 promotes oxidative stress and inflammation in cardiac fibroblasts: an in vitro and in vivo study in aortic stenosis”, eta 2020an, Cells aldizkarian, “Soluble St2 Induces Fibrcoleuropinis”.   
Gainera, emaitzak Espainiako eta nazioarteko hainbat biltzarretan zabaldu dira, hala nola Bilboko SEC Kongresuan (2015ean eta 2017an), Amsterdamgo 29th EACTS Annual Meeting-en, 2015ean edo Parisko Heart Failure Congress-en, 2017an.
 

El bioquímico Jaime Ibarrola Ulzurrun (Pamplona, 1991) ha demostrado, por primera vez, la implicación de una hormona en el desarrollo del prolapso de la válvula mitral, una enfermedad de las válvulas del corazón que causa insuficiencia cardiaca, y el efecto beneficioso del uso de una serie de fármacos que bloquean los efectos de aquella. “El tratamiento con los fármacos conocidos como antagonistas del receptor mineralocorticoide o ARMs emerge como una opción prometedora para reducir el remodelado de la válvula mitral en esta enfermedad, para la que la única solución actualmente es la intervención quirúrgica”, afirma el autor de esta investigación, con la que se ha doctorado en la Universidad Pública de Navarra (UPNA).

La válvula mitral separa las dos cámaras (aurícula y ventrículo) del lado izquierdo del corazón. En un prolapso de la válvula mitral, las valvas de la válvula sobresalen (prolapsan) dentro de la aurícula izquierda, durante la contracción del corazón. En ocasiones, el prolapso de la válvula mitral provoca que se pierda sangre hacia el atrio del ventrículo, lo que se denomina insuficiencia valvular mitral. En la mayor parte de los casos, el prolapso de la válvula mitral, una de las enfermedades de las válvulas cardiacas más comunes al afectar a más de 176 millones de personas en el mundo, no pone en riesgo la vida y no necesita tratamiento ni cambios en el estilo de vida. Sin embargo, algunas personas requieren tratamiento. “A día de hoy, no existe ningún tratamiento farmacológico y la única solución disponible es la intervención quirúrgica”, apunta Jaime Ibarrola, cuya tesis doctoral fue dirigida por Natalia López Andrés, investigadora principal de la Unidad de Cardiología Traslacional de Navarrabiomed (centro mixto de investigación biomédica de la UPNA y el Gobierno de Navarra).

Nuevas dianas terapéuticas

La investigación obedece a la necesidad de estudiar “nuevos mecanismos y nuevas dianas terapéuticas, encaminadas a la búsqueda de nuevos tratamientos farmacológicos para esta enfermedad”. “Los mineralocorticoides son unas hormonas secretadas por el organismo, de las que la principal y más potente es la aldosterona. Esta vía de la Aldosterona/Receptor Mineralocorticoide o Aldo/RM promueve la fibrosis cardíaca. Además, una gran cantidad de estudios han demostrado la implicación de esta vía en numerosas patologías cardiacas. En la actualidad, los fármacos ARMs bloquean los efectos de dicha vía e importantes estudios clínicos han mostrado que también mejoran la función del corazón mediante la disminución de la fibrosis cardiaca”, describe Jaime Ibarrola, quien pudo realizar su investigación gracias a las ayudas predoctorales de la UPNA y a los fondos de un proyecto europeo.

Su hipótesis de trabajo consistió en que la vía Aldo/RM podría jugar “un papel en el desarrollo del prolapso de la válvula mitral, modulando la activación y diferenciación celular”. “Además, actuar sobre la vía de la Aldo/RM podría ser una nueva diana terapéutica en esta dolencia y el bloqueo de esta vía con los fármacos ARMs podría prevenir las alteraciones de la válvula mitral asociadas con esta enfermedad. Los resultados demostraron, por primera vez, la implicación de la vía Aldo/MR en el desarrollo de la citada enfermedad y el efecto beneficioso del uso de estos fármacos”, concluye el investigador, cuya tesis doctoral ha sido calificada con sobresaliente “cum laude”.

Breve currículum

Antes de doctorarse en la UPNA, Jaime Ibarrola cursó sucesivamente en la Universidad de Navarra el grado en Bioquímica y el Máster en Investigación Biomédica. En la actualidad, trabaja como investigador posdoctoral en el Instituto de Investigación de Cardiología Molecular de la Universidad Tufts, en Boston (Estados Unidos).

Durante la realización de su tesis doctoral, Jaime Ibarrola completó dos estancias, como investigador, en el Centro de Investigación Cordeliers de la Universidad de La Sorbona, en París (Francia). Además, los resultados de su tesis han sido dados a conocer en ocho congresos internacionales celebrados en Alemania, España, Francia e Irlanda. Además, es autor de una decena de artículos de investigación publicados en revistas científicas internacionales.

Amaya Urdánoz Casadok, Navarrabiomedeko Neuroepigenetika Unitateko doktoretza aurreko ikertzaileak, bere Nafarroako Unibertsitate Publikoko doktorego-tesia irakurriko du datorren asteartean, uztailaren 5ean, 11:00etan, Navarrabiomedeko Areto Nagusian.

Doktorego-lanaren izenburua “CircRNAak Alzheimer gaixotasunean hautagai diren biomarkatzaile epigenetiko gisa identifikatzea” da, eta Navarrabiomeden egin da, Maite Mendioroz Iriarte eta Idoia Blanco Luquinen zuzendaritzapean.

Alzheimer gaixotasun neurodegeneratiboa, kronikoa eta, oraingoz, itzulezina da, eta adinarekin lotutako lehenengo dementzia-arrazoia da. RNA zirkularrek (circRNArek) funtzio garrantzitsuak dituzte garuneko homeostasian eta neuroendekapenezko gaixotasunen garapenean.

Doktorego-tesi honen helburua da, alzheimer duten pazienteetan kontroleekin alderatuta, estortoka-azaleran adierazpen diferentziala duen zirkRNAak identifikatzea.  Garuneko eskualde hau alzaeimerekiko oso zaurgarria da. Horretarako, circRNAen adierazpena aztertzen da, hurbilketa gene hautagai baten eta genome-wide baten bidez.

Lehenengo kasuan, gengaian, 10 gene aukeratu ziren. Gene horiek alzheimerean duten inplikazioa jada deskribatu zen bibliografian, eta gene horietatik abiatuta sortzen ziren cirkRNAak. APP, ADAM10, CDR1 eta HOMER1 geneetatik eratorritako 6 circRNAk identifikatu ziren, eta horietatik 4k adierazpen diferentziala erakutsi zuten HKn, alzheimerekin zegoen estortoka-azalean, kontrolekin alderatuta. Gainera, estortoka-azalean, TREM2 genetik eratorritako hiru circRNAk potentzial identifikatu ziren lehen aldiz. 

Bigarren kasuan, genome-wide izenekoan, estortoka-azalean bereizitako zirku berriak identifikatu ziren, orain arte gaixotasunaren garapenarekin lotu ez zirenak, alzheimer duten pazienteetan transkriptomaren sekuentziazioaren bidez kontrolekin alderatuta. Gainera, circRNA-miRNA-mRNA (competitive endogenous RNA network, ceRNET) interakzio-sare batzuk aurreikusi ziren.

Lortutako emaitzen arabera, alzheimerak eragindako estortoka-azaleko zirku batzuk deserregulatu egin dira kontrolekin konparatuta, eta horrek adierazten du horiek gaixotasunaren patogenesian parte har dezaketela.

Difusión de resultados y financiación

Egindako lana International Journal of Molekular Sciences aldizkarian argitaratu da, “Gender-Dependent Deregulation of Linear and Circular RNA Variants of  HOMER1 in the Entorhinal Cortex of Alzheimer's Disease”.
Gainera, estatuko eta nazioarteko hainbat biltzarretan zabaldu da: Alzheimer's Association International virtual Conference Satellite Symposium, el 15th International virtual Conference on Alzheimer’s and Parkinson’s Diseases: Mechanisms, Clinical Strategies and promising Treatments of Neurodegenerative Diseases o en la BraYn Conference: Second brainstorming research assembly for young neuroscientists.

Tesia garatzeko, Amaya Urdánozek hainbat laguntza jaso du ikerketa eta ezagutza zabaltzeko enpresa eta erakundeek doktoregaiak kontratatzeko: doktoregai industrialak 2018-2020 eta doktoratu aurreko kontratua finantzatzeko laguntzak 2019-2022 aldian, biak Nafarroako Gobernuak finantzatuak.

Erasmus beka bat ere jaso zuen Karolinska Intitutet-en egoteko, eta doktoregaien eta NUPeko kongresuen mugikortasunerako laguntza bat ere jaso zuen (2021), “15th International virtual Conference on Alzheimer’s and Parkinson’s Diseases: Mechanisms, Clinical Strategies and promising Treatments of Neurodegenerative Disease” Kongresura joateko, bere ikerketa aurkez dezan."

• Hurrengo lau urteetan, areagotze programak digestio-medikuntza, geriatria, neurozientziak eta onkologiaren arloetan ikerketak garatu eta arlo hauetan bikaintasuneko ikerketen aurrerapena ematea  ahalbidetuko du.
• “La Caixa” eta  Caja Navarra banku-fundazioek, Osasunbidea-Nafarroako Osasun Zerbitzuaren lau mediku adituk bio-medikuntzaren ikerkuntzan kalitatezko proiektuak garatzeko helburuarekin,  1,2 miloi eurorekin bultzatu dute areagotze programa hau Navarrabiomed bio-medikuntza Ikerkuntza Zentroan.
• Proiektu honen abiaraztea “la Caixa” eta Caja Navarra Fundazioaren gizarte-ekintzek 2017-2021 aldirako Nafarroako ikerketa polo nagusiekin duten konpromisoaren parte da.   Denbora honetan zehar, biek 6,4 milioi euroko ekarpen osoa esleituko dute unibertsitate eta ikerketa zentroetara.

Ana Díez Fontana, Nafarroako CaixaBank-eko lurralde zuzendaria; Javier Miranda, Caja Navarra banku-fundazioaren presidentea eta Iñigo Lasa Navarrabiomed-eko zuzendariak programaren onuradun izango diren lau mediku adituen ikerketa-lerroak aurkeztu dituzte. Eduardo Albéniz Arbizu, Nicolás Martínez Velilla, Maite Mendioroz Iriarte eta Antonio Viúdez Berral ikertzaileak guztira 12 hautagaien artean kanpo-batzorde ebaluatzaile batek aukeratuak izan dira.

Programa honek mediku adituak euren jarduera asistentzialaren zati batetik askatzea eta hau ikerketa-jardueretara bideratzea ahalbidetzen du. Ezinbestekoa da medikuek euren ikerketa-proiektuak garatzeko denbora edukitzea aurkikuntzen abangoardian mantentzeko eta euren espezialitatean erakusleak izateko. Gainera, ekimenak profesionalen masa kritiko baten ezarpena bultzatzea ahalbidetzen du euren jarduera asistentziala jarduera ikertzailearekin uztartuz paziente eta populaziora bideratutako ikerketa traslazionala lagunduz.

Aukeratutako lau ikertzaileek Nafarroako Gobernu eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren zentro mistoa den Navarrabiomed-ekin bat egingo dute hurrengo asteetan. Bakoitzak proiektuen garapenerako berezko ikerketa unitate bat osatuko du Nafarroako Ospitale Gunearen zerbitzuetako praktika asistentzialetik eta Navarrabiomed-en beste unitate eta plataforma batzuen kolaboraziotik abiatuta.

Zerbitzu bakoitzaren ikerketa jarduera girotzeaz gain, (BAME) Barruko Mediku Egoiliarren parte hartze eta integrazioa erraztuko dutela espero da haiek aktiboki programa, entsegu eta ikerketa biomedikoko proiektuetan murgilduz.

Bikaintasunezko lau ikerketa Digestio-medikuntza, geriatria, neurozientziak eta onkologian

Eduardo Albéniz Arbizu-k bere medikuntza-ibilbidea estatu mailako ospitale ezberdinetan zehar garatu du Frantzia, Japon eta Txinan aurreratutako endoskopian formazio-txandakatzeak ere eginez. Gaur egun, Nafarroako Ospitale Gunearen  Endoskopia Unitate - Digestio-Zerbitzuaren parte da.

Gaur egun, ikerketa goiztiarretan  digestio-tumoreen erresekzio-endoskopia tekniketan espezializatuta dago, adibidez, muki-erresekzio-endoskopikoa (RME) edota muki-azpiko disekzio-endoskopikoa (DSE).  Teknika hauek azaleko digestio-neoplasien ikuspegi panoramikoa hedatu dute, tratamenduen kasu gehienetan, kirurgia edota tratamendu oldarkorragoak saihestuz. Adibide bezala, esan behar da kolon-ondesteko polipoen erresekzioak  kolon-ondesteko minbizien iraupenaren bahetze programetan eragin handiena duten neurriak direla, Nafarroan garatzen den modukoak.

Garatuko den proiektuak erresekzio teknika eta konplikazioen agerpenarekin loturiko  eraginkortasun iragarpen faktoreen identifikazioan ebidentzia gehiago eskaintzea  du helburutzat, beti ere, konplikazio hauek txikiagotuz.

Nicolás Martínez Velilla Nafarroako Ospitale-Gunearen Geriatria Zerbitzuaren buru da 2015etik eta 2013tik geriatria pazientearen ikerkuntzaren sustapena helburutzat duen Navarrabiomed-ekin loturiko taldea ere zuzentzen du.

Proiektuak ikerketa mardul bat aurkeztuko du komunitate eta ospitale-bitartekoan hauskortasunaren garapena eta adindunetan desgaitasun edota dependentzia saihesteko, gainera, mugaz bestaldeko Europako zahartze sare baten sorreran lagunduz. Beste gai batzuen artean, paziente  zaharren egungo  ospitalizazio-sistema birplanteatzen saiatuko da ospitaleratutako zaharren bizi-kalitatea hobetzen duten ariketa jarraibideak sartuz eta osasun-sistemaren iraunkortasun hobeago bat erraztuz.

Maite Mendioroz Iriarte-k bere ibilbide profesionala ikerkuntza eta alor klinikoan garatu du Bartzelona, Donostia eta Nueva York hirietan zehar.  2010etik Nafarroako Gune Ospitaleko Neurologia Zerbitzuaren mediku-taldearen parte da eta azken urteotan “la Caixa” fundazio-bankuari,  Caja Navarra fundazioari  eta Nafarroako Gobernuari esker, areagotze programa ezberdinez gozatzeko aukera izan du. Sostengu honen bidez Navarrabiomed-eko Neuro-pipegenetika Unitatearen jarduera zuzendu eta sendotzea lortu du.

2018-2021 denboraldian zehar areagotze jarduerak aurrera jarraituko du eta odolean Alzheimer gaixotasunaren bio-markagailu epigenetiko bat identifikatzeko proiektu bat garatuko du tratamendu goiztiarren ezartzeko xedearekin gaixotasunaren diagnostikoa aurreikusteko.

Ikerketak neuro-endekapen gaixotasunen erabileran zehaztasunezko medikuntzaren norabidean doan lehen pausua eraiki dezake.

Antonio Viúdez Berral-ek Nafarroa, Katalunia eta Baltimore-n (EEBB) artean garatu du bere ibilbide profesionala. 2010etik Nafarroako Ospitale-Gunearen Onkologia Medikuntza Zerbitzuaren aditu taldearen parte da eta Navarrabiomed-en aktiboki ikerketa proiektuak garatzen ditu.

Bere proiektuaren barnean Viúdez-ek, beste gai batzuen artean, pankrea-tumore neuro-endokrinoen ikerkuntzan aurrerapenak egingo ditu eta zenbait terapien eraginkortasuna hobeago aurre-ikusten lagunduko duten markagailu bereizgarrien aurkikuntzan zentratuko da.

Halaber, laguntza honen bidez zerbitzuaren ikerkuntza-jarduera sendotzea lortu nahi da    diagnostiko, pronostiko, aurreikuspen bidezko erantzuna edota aplikatutako tratamenduen toxikotasunaren hobekuntzara bideratutako lan-lerro berriak ezarriz.

CHN Nafarroako Ospitale Guneak eta Navarrabiomed bio-medikuntza ikerketa zentroak ‘biopsia likidoa’ bezala ezagutzen denak AEA Alboko Esklerosi Amiotrofiko-aren diagnosi eta jarraipenean duen baliagarritasunari buruzko ikerketa berritzaile bat burutu dute. Ikerketaren emaitzak ‘Annals of Translational Medicine’ aldizkarian argitaratu dira.

AEA-ren egunaren ospakizunarekin bat, Nafarroan gaixotasun hau pairatzen duten pazienteak zaintzen dituzten disziplina anitzeko taldeko kideek sorospen-laguntzaren eta ikerketaren alorrean egin dituzten azken aurrerapenak eman dituzte aditzera, `biopsia likidoari’ buruzko honako ikerketa berritzaile hau nabarmenduz.

Ikerketa hau koordinatzearen erantzukizuna, Navarrabiomed eta el NOG-ko Neurologia Zerbitzuari atxikitako medikuak diren Maite Mendioroz eta Ivonne Jericó doktoreena izan da. Ikerketa, Foru Erkidegoko ikerketa biomedikoaren sustapenerako elkarte publiko-pribatua den IdiSNA Nafarroako Zientzia Ikerketaren Institutuaren zientzia jardueraren parte da. Ikerketak AEA-dun pazienteen eta gaixotasunik gabeko pertsonen gaineko kontrol-talde baten parte-hartzea izateaz gain,   NOG-eko Eguneko Neurologia Ospitaleko Neurologia eta Anestesia zerbitzuko profesionalen, erizaintza taldearen eta Navarrabiomed-en Neuroepigenetika Unitatearen parte-hartzea ere izan du.

Ikerketaren koordinatzaileak adierazi dutenez,  neuro-endekapenezko gaixotasunen ikerketaren muga handienetako bat, bizirik dagoen bitartean, gaixoaren nerbio-sistemako ehunera sarrera izatea eta berau aztertzea da. Oztopo hori gainditzeko, AEA-ko pazienteengan aplikatutako onkologiaren alorrean oraintsu garatutako teknika bat erabili dute: ‘biopsia likidoa’ bezala ezagutzen dena.

Teknika hau, hiltzen direnean zelulek odol-zirkulazioan euren edukia askatzen dutela , DNA-a barne,  esaten duen baieztapenean oinarritzen da. DNA molekula zirkulatzaile hauek euren zelulei buruzko informazio biokimikoa eskaintzen dute (hortik ‘biopsia’) eta kasu honetan, hildako neuronak dira. Zelula hauek isolatu eta aztertzea posible da odol-analisi baten bidez (hortik ‘likidoa’). Ikerketa taldeak teknika hori arrakastaz erabili du AEA-dun gaixoen DNA zatiak isolatzeko eta gene berri bat identifikatzeko (RHBDF2) zeina AEA-ren etorkizuneko bio-markagailutzat erabil daitekeen etorkizunean.

 “Guk ezagutzen dugun arte, teknika hau neuro-endekapen gaixotasunen diagnosian aplikatzen den lehen aldia da eta emaitzak zeharo itxaropentsuak dira. Hemendik aurrera, Alzheimerr-a bezalako beste neuro-endekapen gaixotasun batzuetan ikertuko dugu”, adierazi dute ikerketaren koordinatzaileek,  proiektu hau momentu oro pazienteek, euren familiek eta gaixotasunik gabeko boluntarioek ikerketan parte hartzeko erakutsi duten gogoak ahalbidetu dutela azpimarratuz.

11 urtetan zehar alor anitzeko talde batek 200 gaixo baino gehiago tratatu ditu

Hasieratik, AEA-ren alorreko ikerketaren sustapen eta indartzea Nafarroan paziente hauetaz arduratzen den taldearen erronketako bat izan da. Gaur egun, Navarrabiomed-eko Gaixotasun Neuro-muskularren eta Neurona Eragilearen Taldea (non ikertzaile nagusia Jericó doktorea da) AEA-ri buruzko bi doktore tesi eta gaixotasun honekin loturiko lau proiektu zuzentzen ari da, zehazki, gaixotasunaren diagnosi eta jarraipenean lagunduko duten bio-markagailuen bilaketari, neuronaren handitzearen garrantziari, gaixotasuna sortzen duten mekanismoei, gene-faktoreen analisi eta epidemiotologia eta desgaitasun ikerketari buruz.

Horretarako, asistentzia eta ikerketa aktibitatea koordinatzen dituen talde honek Navarrabiomed-en Proteomika eta  Bio-banku plataformekin, Maite Mendioroz  doktoreak zuzentzen duen Neuroepigenetika Ikerketa Unitatearekin eta Nafarroako Lan-Osasun Publiko- arekin (Gaixotasun arraroen erregistro nafarra) kolaboratzen du.

AEA klinikaren ikuspuntutik heterogeneoa den Nerbio Sistema Zentralaren neuro-endekapen gaixotasun bat da paziente guztiek ahultasun eta mailakako atrofia muskularra bezalako koadro klinikoak partekatu arren. Biziraupenari dagokionez, iragarpena paziente batzuen eta beste batzuen artean aldatu egiten da. kasuen %5 eta %10 familien baitan ematen da baina kasu gehienak noizbehinkakoak dira arrazoia oraingoz behintzat ezezaguna izanik. Urtero, 1 edo 2 kasu diagnostikatzen dira 1000.000 biztanleko eta nahiz eta maiztasun gutxiko gaixotasun bat izan, eragin sozio-familiarra oso garrantzitsua da. Gaur egun, ez da tratamendu sendagairik ezagutzen baina honek ez du esan nai tratatu ezin den gaixotasun bat denik.

Gaixotasun hau pairatzen duten pertsonek  alor anitzeko profesionalen arreta behar dute. Gaixotasunaren Munduko Eguna dela eta, NOG-ean AEA tratatzen duen disziplina anitzeko taldeak informazio-triptiko bat aurkeztu du paziente eta hauen familientzat. Gainera, gaixo talde honi  NOG-ean jada 11 urtetan (200 paziente baino gehiago zainduz) funtzionatzen ari diren unitate edo disziplina anitzeko taldeetan koordinatutako arreta sozio-sanitario bat eskaintzearen garrantzia azpimarratu du.   

Nafarroa paziente hauei zuzenduriko disziplina anitzeko arreta modelo hau ezarri zuen lehen erkidegoetako bat izan zen. 2007tik AEA-a pairatzen duen pertsonaren eta bere familiaren arreta integrala da eta NOG-eko honako profesionalek osatutako disziplina anitzeko talde batek koordinatuta dago: Ivonne Jericó doktorea (Neurologia), Ana Zugasti doktorea (Elikadura), Begoña Fernandez doktorea (Neumologia), Asun Ibiricu doktorea (Neurofisiologia), Juan Pedro Tirapu doktorea (Medikuntza intentsiboa), Rakel Suescun doktorea (Lan Soziala), Neurologia-erizaintza, Elikadura Goi Teknikariak, Arreta Aringarrien Zerbitzua eta San Juan de Dios Ospitalearen Arreta Psikosozialeko Taldea (Yolanda Santesteban eta Ana Baños).

Hasieratik, talde honen lana zuzendu duen xedea  gaixoan oinarritutako neurriko arreta sozio-sanitario egokia lortzea izan da. Gainera, gaixotasunaren sendagaia bilatzeko ‘gakoa’ ikerkuntza dela mantentzen dute.