Unidad de Investigación

• Carlos III.a Osasun Institutuak bi proiektu diruz lagundu ditu Nafarroan, COVID-19 funtsaren bidez, eta bietan eman da eskatutako zenbatekoaren ehuneko ehuna
   

Espainiako Zientzia eta Berrikuntza Ministerioak, Carlos III.a Osasun Institutuaren (ISCIII) bidez, 232.000 euro eman ditu Nafarroako Osasun Ikerketarako Institutuaren (IdISNA) esparruan bi ikerketa publiko garatzeko. David Escors Murugarren Navarrabiomedeko ikertzaileak eta Jesús Castilla Catalán Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuko ikertzaileak COVID-19 funtsari eskatutako finantzaketaren% 100 jaso dute. Funts hori koronabirus berriaren inpaktu ekonomiko eta sozialari aurre egiteko ezohiko premiazko neurriei buruzko martxoaren 17ko 8/2020 Errege Lege Dekretuan onartutako mekanismoa da.

David Escors Navarrabiomedeko Onkoinmunologia Unitateko Ikertzaile Nagusia da. CNB-CSIC Nazioko Bioteknologia Zentroan hasi zuen bere ibilbide zientifikoa koronabirusaren inguruan Luis Enjuanes ikertzailearekin batera. Gero, College London (UCL) Unibertsitatean jarraitu zuen lentibirusa aplikatzen eta immunoterapiarako terapia genetikoan. Koronabirusan duen espezializazioak eta ISCIIIgatik izandako aldeko balorazioak 115.000 euro jasotzea ahalbidetu diote “SARS-Co2ren aurkako txerto bioseguruak garatzeko plataformak” proiektua aurrera eramateko. 

Ekimenaren helburua da COVID-19 gaixotasuna eragiten duen birusaren aurkako txerto bioseguruen ingenieritza-plataformak garatzea. Immunitatea sor dezaketen birusaren proteinen adierazpenean jartzen du arreta. Egungo osasun larrialdiaren aurrean COVID-19 aztertzeko zehazki martxan jarritako ikerketa lerroa da, baina ISOLDA-Horizon2020 Europako proiektuan du jatorria, txerto eraginkorragoak eta seguruagoak sortzeko 65 urtetik gorakoentzako helduentzat birusen (sukar horia, gripea eta koronabirusa) aurrean. Ikerketa horretan Navarrabiomedek 2019tik egiten du lan CSIC eta Holandako, Alemaniako eta Italiako kolaboratzaileekin koordinazioan.

Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutua

Bestalde, “Infekzioa, ospitaleratzea eta ZIUn sartzea eta SARS-CoV-2 bidezko heriotza herritar-kohorte batean” ikerketa gidatuko du Jesús Castillak, Gaixotasun Infekziosoen eta Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuko (NOPLO) taldetik. Ikerketa egiteko ISCIIIri eskatutako aurrekontu osoa izanen du: 117.000 euro. 

Infekzioan, ospitalizazioan eta COVID-19aren modu larrietan ezaugarri soziodemografikoek, gaixotasun kronikoek eta bestelako osasun baldintzatzaileek duten eragina baloratzean oinarritzen da haren proposamena. Horretarako, kalkulatuko diren tasak susmo klinikoa duten kasuen intzidentzia, PCR bidez berretsitako infekzioa, ospitalizazioak, ZIUko diru-sarrerak, aireztapen lagundua eta heriotzarena izanen dira. Berretsitako eta ospitaleratutako kasuetan hilgarritasuna ere kalkulatuko da. Halaber, antigorputzen seroprebalentzia ebaluatuko da zentinela medikuen eta/edo emaileen sareko pazienteen lagin batean.

Jesús Castillarentzat SARS-CoV-2an bigarren ekimena da, Europako I-MOVE-COVID-19 proiektuko kide ere baita NOPLO. 11 herrialdek parte hartzen dute eta 20 entitate daude sartuta. EBko Ikerketa eta berrikuntza programaren premiazko deialdiaren barruan finantzatutako Europako proiektuetako bat da, Europako Batzordearen Horizonte 2020, SARS-CoV-2 birusaren zenbait alderdiren ikerketa bultzatzeko. 

ISCIIIak finantzatutako bi ikerketak IdiSNAren jardun zientifikoan sartuko dira. IdiSNA Foru Komunitatean ikerketa biomedikoa sustatzeko elkarte publiko-pribatua da, eta bertako kide dira bai NOPLO, bai Navarrabiomed

Hugo Arasanz doktoreak, Nafarroako Ospitale Guneko onkologoak eta Navarrabiomed - IdiSNAko Inmunomodulazioaren Unitateko ikertzaileak, atzo Madrilen jaso zuen Minbiziaren Kontrako Espainiako Elkartearen (AECC) Junior Laguntza Klinikoa. Jasotako finantzaketa (120.000 €) proiektu honetarako erabiliko da: "Azpipopulazio linfozitarioak -PD1/PDL1en aurkako inmunoterapiari erantzuteko aurreikuspen-biomarkatzaile gisa, biriketako kartzinoma aurreratu ez-mikrozitikoan, tratamenduaren 1. lerroan". Azterketa datozen lau urtetan zehar garatuko da, eta David Escors doktoreak zuzenduko du.

Sofia Erregina Museoan, atzo banatu ziren AECCeren urteko laguntzak, Minbiziaren Ikerketaren Munduko Egunean antolatutako ekitaldien barnean (WCRD ingelesezko sigletan); urtero, irailaren 24an egiten da. AECCk guztira ia 21 milioi euro banatu ditu 171 proiektu finantzatzeko, eta horiek garatzen ari diren 380 ikerketa-proiektu finantzatzeko jarritako 56M €ri batu behar zaizkie.

Halaber, Elkarteak adierazi du Minbiziaren Ikerketako Plan Nazionala egin beharra dagoela, 2030. urtean batez besteko biziraupenaren %70a lortzeko (egun, %53koa da).

Proiektuari buruzko informazio gehiago 

PD1/PDL1 aurkako inmunoterapiak iraultza ekarri du biriketako minbizi ez-mikrozitikoaren tratamendura; izan ere, kimioterapiaren emaitzak hobetu ditu, toxizitate gutxiago izanaz, gainera. Zoritxarrez, ordea, tratamenduari erantzuten dioten gaixoen portzentajea txikia da, eta are gutxiagok izaten duten gaixotasuna kontrolatuta denbora-tarte luzean, eta gaixo horiek zehaztasunez identifikatu ahal izateko aurreikuspeneko biomarkatzailerik ez dago. 

David Escors doktorearen taldeak populazio linfozitarioen monitorizazio-sistema garatu du, fluxu zitometriaren bitartez, odol periferikoa erabilita kimioterapiarako aurreratuta dauden gaixoengan; inmunoterapiari zein gaixok erantzungo dion aurreikusten uzten du horrek.  Lehen lerroko gaixoengan inmunoterapia egitea duela gutxi onartu denez, proiektuaren asmoa da gaixoen profil linfozitarioak eta horren dinamika korrelazioan jartzea, testuinguru horretan tratamenduak duen eraginkortasunarekin, plasmako zitosina proinmunogenikoen azterketa eta terapia ezberdinek zelula inmunitarioetan eragindako kalte genotoxikoaren eragin posiblearen azterketa egitearekin batera, bigarren lerroan eraginkortasun txikiagoko kausa bezala.

Hugo Arasanz doktorearen proiektua osatzeko, in vitro azterketa mekanistikoak egingo dira, tratamenduaren aurreko erantzuna baldintzatzen duten elementuak ezagutu ahal izateko eta terapia horien aurreko erresistentzia nagusia lehengora dezaketen konbinazioak planteatzeko. 

• Estatu Batuetako Pediatriako Elkarte Medikoaren aldizkariak Navarrabiomeden eta NUPen egindako ikerketa honen emaitzak biltzen ditu 
   

Navarrabiomedeko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko Osasun Zientzien Saileko (NUP) ikertzaile batzuk, osasuna eta bizi-kalitatea hobetzeko ariketa fisikoa agintzen adituak direnak, Gorputz Hezkuntzako klaseen kalitatea edo kopurua areagotzearen ondorioei buruzko lan baten egileak dira. Azterketa hori gazteen osasunari eta oinarrizko mugimen-gaitasunei buruzkoa da (3 urtetik 18 urtera bitartekoak). Artikulua duela gutxi argitaratu dute JAMA Pediatrics aldizkarian (Journal of the American Medical Association). 

Azterketa horrek 50.000 gazte ingururi buruzko datuak aztertu zituen, eta ondorioztatu zuen estrategia kualitatiboek (adibidez, osagai kardiobaskular eta muskular handiko jokoak eta jarduerak sartzeak edo saioen plangintza metodologiko hobea egiteak) onura osasungarriak ekar ditzakeela ikasleen egoera fisikoari eta oinarrizko mugimen-gaitasunei dagokienez. 

Antonio García-Hermoso, Robinson Ramirez-Vélez, Alicia Mª Alonso-Martínez eta Mikel Izquierdo Redín ikertzaileez gainera (Navarrabiomedeko, Idisnako eta NUPeko kideak) honako hauek ere sinatzen dute lana: Miguel Ángel Pérez-Sousa (Huelvako Unibertsitatea) eta Rodrigo Ramírez-Campillo (Los Lagoseko Unibertsitatea. Osorno, Txile).
 

Ariketaren premia egoera fisikoa hobetzeko

Azterketa honetako ikertzaileek adierazi dute, halaber, ezin direla beti Gorputz Hezkuntzako ariketarako edo asteko saioetarako eskola-orduetan emandako orduak gehitu, eta horretarako erabilitako denboraren eraginkortasuna hobetzeko iradokitzen dute (HIIT intentsitate handiko tarteen entrenamendua, muskulu-indarra, jauziak edo zirkuituak bezalako estrategien bidez). Hala ere, autoreek azpimarratzen dute, eskola-ordutegian horrelako estrategiek dakartzaten hobekuntzak gorabehera, gazteek eskolaz kanpoko jarduera fisikoetan gehiago hartu behar dutela parte, adin-tartearen arabera (hau da, egunean 60 minutu jarduera fisiko neurritsu edo bizian).

Halaber, esan dute Gorputz Hezkuntzak beste helburu batzuk ere betetzen dituela, ez bakarrik jarduera fisikoa egitearekin zerikusia dutenak, hala nola sozializazioa, lankidetza, ohitura osasungarriak eta gorputz-adierazpena sustatzea, besteak beste. Hala ere, gogorarazi dute eskola-umeen egoera fisikoa hobetzea funtsezkoa dela osasunerako, epe labur eta luzera, gazteen obesitate-tasa handiak eta jarduera fisikorik eza direla eta, zeinak “eskoletatik landu beharreko osasun publikoko arazoa” baitira.

Pablo Iturbe Sanzek, Navarrabiomedeko Patogenesi mikrobianoko Unitateko doktoretza aurreko ikertzaileak, Nafarroako Unibertsitate Publikotik egindako doktore tesia irakurriko du datorren ostiralean, abenduaren 1ean, 10etan, Navarrabiomedeko Ekitaldi Aretoan.

Doktore lana, "Staphylococcus aureus-en NcO*en atlasa" izenekoa, Navarrabiomeden egin da, Iñigo Lasa Uzcudun, Navarrabiomedeko mikrobianoko Unitateko ikertzaile nagusiaren zuzendaritzapean. Pablo Iturbe Sanzen ikerketak Staphylococcus aureus bakterioaren genoman dauden NcO-ak mapeatu nahi ditu. 

Ikerketaren garapena eta emaitzak

Navarrabiomedeko Patogenesi Mikrobionoko Unitateak aurretik egindako azterlan batean, transkripzio-egitura berri bat zegoela dokumentatu zuen, NcO izenekoa. NcOak RNA molekula bakar batean transkribatzen diren gene-multzoak dira, nahiz eta kontrako norabidean transkribatzen diren geneen bidez bereizita egon. Aurkikuntza horrek paradigma berri bat ireki zuen bakterioetako geneen adierazpenaren azterketan.

Doktorego-tesian, Pablo Iturbe Staphylococcus aureus bakterioaren genoman dauden NcOen kopurua ezartzera bideratu da, transkripzio-egitura horien maiztasuna, ezaugarri komunak edo gene inplikatuen arteko erlazio funtzionala zehazteko. RNA luzeak sekuentziatzeko aukera ematen duen Nanoporeko zuzeneko RNA sekuentziatzeko metodologia erabiliz, Staphylococcus aureus genoman 18 NcO daudela detektatu da. Transkripzio-arkitektura hori ez da bakterioena soilik, eta fagoetan ere agertzen da (bakterioen birusa). Zehazki, Staphylococcus aureus-en bereizgarria den fago batek lau NcO ditu.

Ondorioz, tesi horrek agerian uzten du bakterioetan geneen adierazpena koordinatzeko transkripzio-arkitektura berri bat dagoela.

Finantzaketa eta emaitzen hedapena

Ekonomia, Industria eta Lehiakortasun Ministerioaren 2017ko I+G+B proiektuetarako laguntzen deialdiaren bidez lortutako FPI beka batek finantzatu du ikerketa.

Tesiaren emaitzen ondorioz, bi argitalpen berrikusten ari dira: bata Microlife aldizkarian eta bestea Nature Mikrobiology aldizkarian.

Bestalde, emaitzak Espainiako Mikrobiologia Elkarteko eta Espainiako Genetika Elkarteko bi zientzia-biltzarretan (biak 2021ean) zabaldu dira. Halaber, EMBOk antolatutako Mikrobiologiari buruzko nazioarteko kongresu batean (The new Mikrobiology, 2022) ahozko azalpena egin zen eta poster onenaren saria eman zen.
 

* jarraian ez dagoen operoia
 

Navarrabiomed – Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) Mikrobio-Patogenesis Unitateko taldeak biologiaren ulermen hobea ahalbidetzen duten bakterio-gene egitura berriak aurkitu ditu. Aurkikuntza Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (PNAS) aldizkari entzutetsuan argitaratu da.

Ikerketaren aurrekariak

1961ean, Francoise Jacob eta Jacques Monod bakterioek transkripzio-unitate bateko bide metaboliko berean ekarritako proteinak kodetzen dituzten geneak elkartzen dituztela ohartu ziren. Egitura honi “operon” deitu zioten eta aurkikuntza honengatik 1965ko Fisiologia eta Medikuntza Nobel-a irabazi zuten.

Euren ikerketetarako erabili zuten adibidea, Escherichia coli, gure hesteetako bakteria batek mantenugai bezala azukre laktosa erabiltzeko behar duen gene-multzoa izan zen. Eraginkorra izateko, coli Escherichia-k laktosa digeritzeko beharrezkoak diren hiru proteinak, soilik azukre hau bitartekoan aurkitzen denean produzitzen ditu.  Bere erregulazioa sinplifikatzeko, proteina hauek kodetzen dituzten hiru geneak genomaren aldamenean eta kontrol-sistema berberaren pean daude. Egoera hau berbera da beste ibilbide metaboliko bateko geneetan mota guztietako bakterioetan.

Navarrabiomed-ek burututako ikerketa

2018. urtean zehar Navarrabiomed-eko profesionalek, Mikrobio-Patogenesiko Unitateko arduraduna eta Bio-Medikuntza Ikerketa-Zentroko zuzendaria den Iñigo Lasa Uzcudun doktorearen gidaritzapean, bakterioetan geneen antolaketa forma berri bat deskribatzea lortu dute operon kontzeptu klasikoari erregulazio maila gehigarria emanez. Ikerketa taldeak gene-egitura berri hau ez-aldameneko operon bezala izendatu du.

Ikertutako adibidean batera transkribatzen diren lau geneko talde bat deskribatzen da nahiz eta bigarren eta hirugarren genearen artean hutsune bat egon, non aurkako norabidean transkribatzen den beste gene bat tartekatuta aurkitzen den.

Arkitektura honen ondorioz, operon-en transkribaketaren kontraesan bat ematen da operon-en geneen adierazpenaren eta aurkako norabidean doan genearen elkarrekiko erregulazio ekarriz. Horrela, ez-aldameneko operon kontzeptuak transkripzio-unitate berean produzitzen diren geneak ez ezik ,  bere espresioa operon-aren geneekin koordinatzen diren gainjarritako geneak ere barneratzen ditu.

Gene-egitura berri honen izatearen aurkikuntzak bakterioen biologiaren ulermenerako aukera berriak eskaintzeaz gain, biologia-sintetiko eta bakterio-bio-teknologiaren garapena erraztuko du.
Ikerketa IdiSNA Nafarroako Osasun-Ikerketa Institutuaren jarduera zientifikoaren parte da.

• Paper PNAS.

• Ikerketak Ekonomia Ministerioaren finantzaketa izan du eta Nature Communications aldizkari entzutetsuan argitaratu da

Nafarroako Gobernuaren eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) zentro mistoa den Navarrabiomed bio-medikuntza ikerketa zentroko zientzialari talde batek, bakterioek, beste gauza batzuen artean, giza gorputzean ugaltzeko eta infekzioa sortzeko erabiltzen duten sistema sentsoriala ezaugarritzea lortu du.

Nature Communications aldizkari zientifikoak argitaratua eta Ekonomia, Industria eta Lehiakortasun Ministerioaren finantzazioa duen berrikuntzak, bakterioak ingurumen-baldintza desberdinetara nola egokitzen diren hobeto ulertzeko aukera emateaz gain, antibiotiko espezifikoago eta eraginkorragoak garatzea ahalbidetuko du.

Ikerketa, Navarrabiomed-eko zuzendari eta zentroko Mikrobio-patogenesi taldeko ikertzaile arduraduna den Iñigo Lasak zuzendu du. Halaber, Agro-bio-teknologia Institutuko (NUP-CSIC-Nafarroako Gobernua), Valentziako Bio-medikuntza Institutuko (CSIC) eta Glasgow-ko Unibertsitateko Institute of Infection, Immunity and Inflammation-eko ikertzaileen kolaborazioa izan du.
Bakterio oso iraunkorrak

Gaur egun, antibiotiko tratamenduei erantzuten ez dieten bakterio farmako-iraunkorren agerpena, Munduko Osasunaren Erakundeak (OME) lehentasunezkotzat jotzen duen osasun-arazoetako bat da.

Bakterioek beren inguruneko aldaketetara  erantzun eta egokitzen dira bi osagairen sistema izeneko elementu sentsorial batzuk erabiliz. Mota honetako sistema sentsorialak bakterioetan, onddoetan eta landareetan aurkitzen dira, baina ez animali-zeluletan. Bakterioen kasuetan, hala nola, birulentzia edo haren hazkundea bezalako zelula-prozesu garrantzitsuak erregulatzen dituzte, eta ondorioz, helburu bihurtzen dira bakterioen aurkako terapia berriak diseinatzeko.

Lanaren helburua bi osagairen sistema guztiak ezabatzea izan da, hau da, sistema sentsorial osoa, MOE-aren arabera giza patogeno nagusietako bat den Staphylococcus aureus-en, eta ondoren, bi-osagaien sistema bakarra duten bakterio-bilduma bat sortzea. Estrategia horri esker, elementu bakoitzaren zentzumen-sare konplexu bat sinplifikatu ahal izan da sistema bakoitzaren funtzio indibiduala zein den eta haien artean dagoen erlazioa ulertzeko.

Ikerketaren aplikazio klinikoa

Erabilera klinikoari dagokionez, Iñigo Lasa-k antibiotiko berri zehatzago batzuen garapenari buruz hitz egiten du. "Bi osagaiko sistemak bakterio patogeno guztietan parte egoteak eta ez gure organismoko zeluletan,   sistema hauek oztopatzen dituzten sistemak garatzeko aukera ematen digu, bakterioa infekzioan zehar garatzea saihestuz, gure zelulen gainean inolako ondoriorik eragin gabe".

Ildo horretan, ikerketa honetan sortutako bakterioak patentatuak izan dira, eta gaur egun taldea tratamenduan eta praktika klinikoan infekzioen kontrolean sartu ahal izango diren zenbait itsas konposatu aztertzen ari da.

Ikerketa IdiSNA Nafarroako Osasun Ikerkuntzaren Institutuaren jardueraren parte da; Navarrabiomed eta NUP, Foru Erkidegoan bio-medikuntza ikerketa sustatzeko helburua duen talde publiko-pribatu honen kide dira.

• Behind the paper - Nature Microbiology: "Life without sensing. Can Staphylococcus aureus live without two-component sensorial system?"

• Epaimahaiak nabarmendu egin du proiektua, adinekoen autonomia, ongizatea eta osasuna sustatu baititu.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) eta Navarrabiomedeko “Ariketa fisikoa sustatzea, adinekoen hauskortasunari eta erorikoei aurrea hartzeko: VIVIfrail” programak Kontsumo Ministerioaren XVI. Estrategia NAOS Sariak (Nutrizioa, Jarduera Fisikoa eta Obesitatearen Prebentzioa) irabazi du. Sari horien xedea obesitatearen eta bestelako gaixotasun ez-kutsakorren prebentzioa sustatzen duten ekimenak bultzatzea da, elikadura osasungarria sustatuz eta jarduera fisikoa erregulartasunez egitea sustatuz.

Sarietako epaimahaiak Mikel Izquierdo Redín katedradunak koordinatua NUP-Navarrabiomedeko proiektua sarritu zuen, “adineko pertsonen autonomia, ongizatea eta osasuna sustatzea, osagai anitzeko ikuspegiaren bidez. Ikuspegi horrek ariketa fisikoa, nutrizioa eta medikazioaren berrikuspena hartzen ditu, kirolaren eta gure ongizate eta gizarte-laguntzako zerbitzuen artean sinergiak sortuz, eta modu globalean lan eginez. VIVIfrail proiektuaren saria “osasun arloa” kategorian sartzen zen.

Estrategia NAOS sarien XVI. ediziorako, Elikagaien Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentziak ematen dituen sarietarako, 78 eskabide jaso ziren modalitate bakoitzerako, eta horietatik 47 aukeratu ziren.
 

70 urtetik gorakoentzako ariketa fisikoaren sustapena

VIVIfrail osagai anitzeko ariketa fisikoaren programa bat da, 70 urtetik gorako pertsonen erorketak eta hauskortasuna prebenitzea helburu duena. Azken urtean, hauek hartu dute parte proiektuan: Nicolas Unibertsitar-Velilla (Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko Geriatria Zerbitzua), Fabricio Zambón Ferraresi eta Mikel López Sáez de Asteasu (Navarrabiomed-UPNA) eta Leocadio Rodríguez-Mañisas (Fundación para la Investigación de Biofriso).

VIVIfrail Europako Batasunean eta Osasunaren Mundu Erakundean (OME) Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barruan dago, baita Osasun Ministerioaren hauskortasuna prebenitzeko eta hauskortasuna prebenitzeko estrategiaren barruan ere.

Programa hori zabaltzeko, ikertzaileek doako hainbat material argitaratu dituzte osasun arloko profesionalentzat eta jarduera fisikoaren eta kirolaren esparrukoentzat. Hezkuntza-gida bat da, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimendunak eta tabletak) eta liburu elektroniko bat, proiektuaren web gunearen bidez eskuragarri daudenak.

Europako Batzordeko aditu-talde batek “jardunbide egoki” gisa hautatu zuen VIVIfrail proiektua 2017an, eta Osasunerako Mundu Erakundeak gomendatu zuen adinekoen gaitasun funtzionala hobetzeko ekimen gisa.

Nafarroako Unibertsitate Ospitalearekin lankidetzan egiten ari da proiektua, Ariketa Fisikoko, Osasuneko eta Bizi Kalitateko E-Fit taldearen laborategian (Navarrabiomed) 

Zientzia eta Berrikuntza Ministerioaren azken deialdian, Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP) finantzaketa jaso du ikerketa-proiektu bat egiteko, hain zuzen ere koronabirusak eragindako gaixotasuna igaro duten pertsonen artean osagai anitzeko ariketa fisikoko programa batek sistema immunean, profil inflamatorioan, forma fisikoan eta hautemandako sintoma iraunkorretan nolako eragina duen aztertzeko. Mikel Izquierdo Redín NUPeko Osasun Zientzietako katedradun eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoko eta Bizi Kalitateko E-Fit taldeko arduraduna eta Robinson Ramírez-Vélez NUPeko irakaslea ari dira udaz geroztik proiektua gidatzen eta gainbegiratzen. Bertan, Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko (NUO) Barne Medikuntzako Zerbitzuko Julio Oteiza Olaso eta Patricia Fanlo Mateo medikuek ere hartzen dute parte.

Ikerketa-taldeko kideek azaldu dutenez, hipotesi baten gainean ari dira lanean, hots, COVID-19aren infekzioa igaro duten pertsonengan hautemandako sintoma iraunkorrak murriztu daitezkeela sei asteko osagai anitzeko ariketa-programa bat aplikatuta. Tratamendu mediko estandarraren osagarria den ariketa-programa horrek “profil immunologikoa hobetzea ere bilatzen du, baita gaixotasun horretan izan ohi den prozesu inflamatorioa murriztea ere”, adierazi dute. Forma fisikoaren, gorputz osaeraren, funtzio baskularraren eta metabolismo orokorraren emaitzak ere aztertuko dituzte.

Entsegu klinikoaren xehetasunak

Entsegu klinikoa uda baino lehen hasi zen, eta, horretarako, 18 eta 60 urte bitarteko Iruñeko zenbait lagun ausaz hautatu zituzten. PCR edo serologia bidez SARS-CoV-2an positibo eman zuten eta ospitaleko alta jaso eta hilabete batzuetara sintoma hauetako batzuk agertzen zituzten pertsonak ziren denak: nekea, zefaleak, giharretako mina, arnasa hartzeko zailtasuna, antsietatea/estresa, insomnioa, umore aldaketak edota pisu aldaketa nabariak (hiru hilabetean zenbait kilo hartzea/galtzea). Entsegutik kanpo utzi zituzten aldez aurretik gaixotasun jakin batzuk sufritutako pertsonak (jokabide nahasmenduak, nahasmendu psikiatrikoak edo gaixotasun metabolikoak, esaterako). 

Ikerketan, bost bisita egiten dizkiete gaixoei: lehenbizikoan, balorazio medikoa egiten da; bigarrenean eta laugarrenean, interbentzio aurreko neurketak, eta, hirugarrenean eta bosgarrenean, berriz, interbentzio ondokoak, hura egin eta sei astera. Mikel Izquierdok eta Robinson Ramírez-Velezek adierazi dutenez, aztertu nahi dituzten pertsonen erdiak baino gehiago erreklutatu dituzte dagoeneko. Ikerketari buruzko pertzepzioa “oso positiboa” da, eta, are gehiago, “egokia da Espainiako egungo osasun sisteman ezartzeko”.

Ikerketak izan ditzakeen ondorio zientifikoak

Ikerketa-taldeak azaldu duenez, “COVID-19a gaixotasun berria denez, bilakaera klinikoaren parte handi batek ezezaguna izaten jarraitzen du, bereziki epe luzera nolako ondorioak izaten ahal dituen osasunean, halakorik balego”. Ildo horretan, “agerikoa da COVID-19tik bizirik atera diren pertsonek esfortzu txikiak eginda ere nekea eta disnea agertzen dituztela, baita artikulazioetako eta bularreko mina ere. Sintoma orokor horiez gain, organo jakin batzuen disfuntzioa ere detektatu dugu, batez ere bihotzarena, birikena eta garunarena”, adierazi dute.

Ikerketaren arduradunek azaldu dutenez, “duela gutxiko ebidentzia esperimentalek erakusten dute muskulu eskeletikoa gai dela gradu baxuko inflamazio azpiklinikoa aldatzeko eta immunitate sistema eta sistema endokannabinoidea modulatzeko”. Gainera, “agerikoa da ariketa fisikoko saio batek inflamazioaren aurkako giroa eragiten duela, eta litekeena da haren ondorioak aldatzea ariketaren maiztasunaren, intentsitatearen eta iraupenaren arabera”. Horregatik guztiagatik, ikerketa horretatik lortzen den informazioa “zientifikoki baliozkoa eta kulturalki onargarria izanen litzateke Espainian eta nazioartean COVID-19aren sintoma iraunkorrak dituzten pertsonen osasuna eta prebentzioa sustatzeko programak diseinatzeko”, gaineratu dute.

• Informazio-iturria: Universidad Pública de Navarra (UPNA)

• Bideo bat ere gehituko da, osasun arloko profesionalek beren pazienteentzako ariketa egokienak agindu ahal izateko jarraipenak dituena 

Nafarroako Unibertsitate Publikoak eta Osasunbideko Oinarrizko Osasun Laguntzako Kudeatzailetzak zenbait bideo egin dituzte adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzeko. Materiala Mikel Izquierdo Redínek zuzendu du (NUPeko katedraduna eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoa eta Bizi Kalitatea Taldearen arduraduna), eta Vivifrail programaren gomendioak jasotzen ditu; adineko pertsonen hauskortasunaren eta erorikoen prebentziorako nazioarteko erreferentea da programa hori.

Bideo hauek Nafarroako Osasun Departamentuaren Zahartze Aktiboa programaren barruan egin dira, eta Europar Batasunean Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren ildotik doaz. Oinarrizko Osasun Laguntzaren arloan, adinekoen osasuna eta zahartze osasungarria sustatzeko lan egiten da. Hori dela eta, oinarrizko osasun laguntzak eta NUPek ekimen horretan parte hartzea erabaki dute. Ekimen horren helburu nagusia adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzea da, eta osasun-profesionalei ariketa fisiko egokitua banaka agintzeko modua erraztea.

Egindako bideoetako bat Osasunbideko osasun profesionalei zuzenduta dago, eta ariketa banaka modu egokian agintzeko beharrezkoa den ebaluazio funtzionala nola egin azaltzen du.

Gainerako ikus-entzunezko materiala intentsitate desberdineko lau ariketa-programa edo -gurpiletan banatzen da, pertsonaren egoeraren arabera egin beharreko ariketaren intentsitatea murrizteko edo handitzeko. Zehazki, ariketa-gurpil bakoitza bideo bati dagokio, non argi azaltzen baita nola egin denbora errealean ariketa-programa bat. Bideoen sinpletasunari esker, adinekoek ariketa fisikoa egin dezakete bideoaren bisualizazioarekin batera, eta eguneroko errutinetan sar dezakete. Hainbat eremutan erabil daitezke: etxean, bizitegian, ospitalean edo okupazio-zentroetan…

Vivifrail proiektua

2017. urtean Europako Batzordeko adituen panel batek "jardunbide egoki" gisa hautatu zuen Vivifrail proiektua. Proiektu horrek indarra, oreka eta ibilketa batzen ditu 70 urtetik gorakoentzako entrenamendu-programa batean, ezer ez egitea baita hauskortasuna sortzen duen arrisku-faktore nagusia. "Posiblea da adinekoen desgaitasunari aurre egitea hauskortasunean eraginez, azken hau atzematen ahal delako eta haren aurka esku hartzen ahal delako", esan du Mikel Izquierdok.

Vivifrail proiektua Europan hasi zen garatzen, eta bi urtez (2014tik 2016ra) Europako bost herrialde aritu ziren elkarlanean (Alemania, Espainia, Frantzia, Italia eta Erresuma Batua), arestian aipatutako NUPeko ikertzaileak koordinatuta eta Europar Batasuneko Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barnean. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker.

Entrenamendu-programa hori ezagutarazteko, ikertzaileek doako zenbait material argitaratu zituzten osasunaren arloko eta jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko profesionalei zuzenduak: hezkuntza gida bat, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimentsuak eta tabletak), eta liburu elektroniko bat. Denak ere proiektuaren webgunean eskura daitezke. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker. Horrez gain, Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) berriki argitaratu duen eta adinekoak modu integralean moldatzea xede duen gida kliniko berri batean jaso dute Vivifrail programa, adinekoen mugikortasuna hobetzea xede duen atalaren barnean. 

Nafarroako Unibertsitate Publiko-an (NUP) batzartutako adituek osasunaren alorreko langile eta kirol munduko profesionalei deia bat egin die “osasun-agente” bihur daitezen adin goiztiarrenetatik  ariketa fisikoaren errealizazioa bultzatzeko (haurdunaldia barne). Eskari honen helburua, gaixotasun kroniko ez transmitigarriak, gizentasuna, kardiopatiak edo 2 motako diabetesa bezalako gaixotasunen prebentzio-estrategia bezala, posible izan bezain laster osasuna eta sasoi fisikoa hobetzea da. Honakoa, ostegunean, maiatzaren 9an erakunde akademikoan ospatutako eta osasuna hobetzeko bizitza guztian zehar doitasun-aktibitate fisikoaren preskripzioari buruzko jardunaldietan aterako ondorioetako bat da. Osasunaren Zientzia Fakultateak eta Osasuneko Zientzia Departamentuak Iruñan antolatutako topaketa honek, Kirol-zientzia, osasun eta bio-medikuntzaren alorreko 130 bat profesional batu zituen.

Jardunaldian, Nafarroako Osasun Ikerketako Institutura (IdiSNA) eta Navarrabiomed-era (Nafarroako Gobernuaren erakunde akademikoaren bio-medikuntza ikerketa-zentroa) ere adskribatutako NUP-ko bi ikertzaileren txostenak aurkeztu ziren: jardunaldiaren antolatzaile den Mikel Izquierdo Redín katedratikoa eta Robinson Ramírez Vélez. Horrela, lehenak fokua indarraren garapenean eta funtzio muskularrean jarri zuen,  “osasuneko profesional askoren intereseko objektu, sedentarismoarekin eta populazioaren zahartzaroarekin lotutako gaixotasunetatik indarberritzeaz gain,  kirol errendimendua berreskuratu eta optimizatzeko, adibidez, lesio muskular mota desberdinen ondoren”. Mikel Izquierdo-k indarraren funtzio muskularraren hobekuntzarako pseudoterapien gaineko mito batzuk desmuntatu zituen. Zehazki,  adinarekin entrenamendu egokia egiten bada “muskulua erremediorik gabe” galtzen dela eta neska-mutilek indar muskularra ezin dezaketela entrenatu  ukatu zuen (beti ere, adinera egokitutako ariketak eginez). Gainera, baldintza fisikoaren hobekuntzak “beti” 2 motako diabetesa bezalako gaixotasunetan hobekuntza dakarrela azpimarratzeaz gain, entrenamendu muskular hoberena neke-tamaina handiak produzitzen dituena dela ukatu zuen .

Katedradunak “kinesio-taping-a”, hesgailu neuromuskularrak, hipopresiboak, elektroestimulazioko jantziak edo masaje-arrabolen baliotasun eta eraginkortasuna ere zalantzan jarri zituen.

Osasuna eta haurdunaldia

Bere aldetik, Robinson Ramírez Vélez-ek, “emaitza ez-pozgarriekin” , populazioaren artean gaixotasun kroniko ez transmitigarriak saihesteko ahaleginak ariketa fisikoa, dieta osasungarria, lo bizkorgarria eta tabakismo eta alkoholismoaren kontrola bezalako portaera osasungarriak bultzatzean zentratu direla  azaldu zuen. Gainera, azken ikerketek ere  fokua  pertsonek bizitzan zehar gozatzen duten osasuna “nolabait ernatzean garatzen diren baldintzengatik zehaztua dagoela” esaten duen adierazpenean  jartzen dutela  adierazi zuen. Entrenamendu kardiobaskularraren (aerobikoa) eta indarrarekin eta/edo erresistentzia muskularrarekin erlazionatutako jardueren bitartez, jarduera fisikoaren garrantzia azpimarratu zuen, bai haurtzaro-urteetan zehar bai nerabezaroan. Horrela, osasunaren alorreko profesionalen, bizitzako etapa guztietan zehar (haurdunaldia barne), jarduera fisikoa preskribatzeko beharrizana azpimarratu zuen.

Antonio García-Hermoso Navarrabiomed eta IdiSNA-ko ikertzaileak eman zion amaiera zientzia topaketari zeinek hezkuntza fisikoa “eskola-curriculumaren irakasgai baztertuenetako bat” dela deitoratu eta nazioarteko ikerketa entzutetsuek “populazio gaztearengan jarduera fisikoaren praktika erregularrak, gorputzerako ez ezik, baita ere bururako, erabateko onura elkartuak frogatzen dituztela” gogoratu zuen.  Horregatik, “heziketa fisikoa, hezkuntza-programetako garrantzi handienetako materietako baten bihurtu arte, eskola edota Unibertsitate irakasgai moduan kontuan gehiago hartzeko” gogoeta bat eskatu zuen.

• La pérdida de fuerza y masa muscular es uno de los factores de riesgo “olvidados” de la enfermedad cardiovascular y puede ser corregido con ejercicio, según un artículo de Mikel Izquierdo en “Nature Reviews Cardiology".

El ejercicio físico regular (y, concretamente, el que se realiza para mejorar la fuerza muscular) “mejora la salud cardiovascular a través de mecanismos no tradicionales”, como, por ejemplo, la liberación, por los músculos esqueléticos, de sustancias saludables para el corazón (denominadas mioquinas) o la mejoría de la microbiota intestinal (los microorganismos de los intestinos). Por ello, comprender las vías a través de las cuales la actividad física influye en los diferentes sistemas y órganos del cuerpo humano “podría dar lugar a nuevas estrategias terapéuticas para atacar los mecanismos de las enfermedades cardiovasculares”. Así lo recoge un artículo recién publicado en la revista científica “Nature Reviews Cardiology” (del grupo Springer Nature), uno de cuyos autores es Mikel Izquierdo Redín, catedrático del Departamento de Ciencias de la Salud de la Universidad Pública de Navarra (UPNA) e investigador de Navarrabiomed (centro mixto de investigación biomédica de esta institución y el Gobierno de Navarra). Dicho artículo ha sido coordinado por Alejandro Lucía Mulas, catedrático de la Universidad Europea de Madrid.

“La pérdida de fuerza y masa muscular es uno de los factores de riesgo ‘olvidados’ de la enfermedad cardiovascular —señala Mikel Izquierdo, responsable del grupo de investigación Ejercicio Físico, Ciclo de la Vida, Envejecimiento Activo y Salud (E-FIT) y miembro del Instituto de Investigación Sanitaria de Navarra (IdiSNA)—. Sin embargo, puede ser corregido con un programa de entrenamiento de fuerza, incluso, en personas mayores”.

Los firmantes del artículo, adscritos a universidades, centros sanitarios e institutos de investigación de cuatro países (Estados Unidos, España, Portugal y Suecia), subrayan que ya es hora de considerar el ejercicio físico como “una medicina para el tratamiento de las enfermedades cardiovasculares”. Ponen el acento también en que, “a diferencia de la mayoría de los fármacos, el ejercicio está, en gran parte, libre de efectos adversos, y sus beneficios son, en un cierto grado, dosis-dependientes”; es decir: una vez lograda de forma gradual una habituación a él, se pueden aumentar las dosis de actividad física.

Potencial poco conocido de la actividad física 

Sin embargo, los investigadores lamentan que “el tremendo potencial del ejercicio de resistencia y del entrenamiento de fuerza para revertir tanto la enfermedad como los efectos del envejecimiento sobre la masa muscular y, por lo tanto, mejorar la salud cardiovascular es poco reconocido en la mayoría de los tratamientos clínicos”.

De ahí que plantean “una visión integradora de las enfermedades cardiovasculares en el contexto de todo el cuerpo humano”. El sistema cardiovascular (corazón, vasos sanguíneos —arterias, venas y capilares— y sangre) “no debería ser separado de otros órganos, como los ya citados músculos esqueléticos o la microbiota intestinal cuando se abordan las enfermedades cardiovasculares”, defienden. Esta visión integradora se traduce en incluir no solo el sistema cardiovascular, sino también “la interacción entre el corazón y los vasos sanguíneos con otros tejidos —incluido el músculo esquelético, el tejido adiposo e, incluso, el intestino—, y empleando, además, diversos enfoques: epidemiológicos, fisiológico y molecular”. A su juicio esta perspectiva integradora “podría ser de gran ayuda para los profesionales sanitarios que no prescriben ejercicio físico a sus pacientes”.

Amaya Urdánoz Casadok, Navarrabiomedeko Neuroepigenetika Unitateko doktoretza aurreko ikertzaileak, bere Nafarroako Unibertsitate Publikoko doktorego-tesia irakurriko du datorren asteartean, uztailaren 5ean, 11:00etan, Navarrabiomedeko Areto Nagusian.

Doktorego-lanaren izenburua “CircRNAak Alzheimer gaixotasunean hautagai diren biomarkatzaile epigenetiko gisa identifikatzea” da, eta Navarrabiomeden egin da, Maite Mendioroz Iriarte eta Idoia Blanco Luquinen zuzendaritzapean.

Alzheimer gaixotasun neurodegeneratiboa, kronikoa eta, oraingoz, itzulezina da, eta adinarekin lotutako lehenengo dementzia-arrazoia da. RNA zirkularrek (circRNArek) funtzio garrantzitsuak dituzte garuneko homeostasian eta neuroendekapenezko gaixotasunen garapenean.

Doktorego-tesi honen helburua da, alzheimer duten pazienteetan kontroleekin alderatuta, estortoka-azaleran adierazpen diferentziala duen zirkRNAak identifikatzea.  Garuneko eskualde hau alzaeimerekiko oso zaurgarria da. Horretarako, circRNAen adierazpena aztertzen da, hurbilketa gene hautagai baten eta genome-wide baten bidez.

Lehenengo kasuan, gengaian, 10 gene aukeratu ziren. Gene horiek alzheimerean duten inplikazioa jada deskribatu zen bibliografian, eta gene horietatik abiatuta sortzen ziren cirkRNAak. APP, ADAM10, CDR1 eta HOMER1 geneetatik eratorritako 6 circRNAk identifikatu ziren, eta horietatik 4k adierazpen diferentziala erakutsi zuten HKn, alzheimerekin zegoen estortoka-azalean, kontrolekin alderatuta. Gainera, estortoka-azalean, TREM2 genetik eratorritako hiru circRNAk potentzial identifikatu ziren lehen aldiz. 

Bigarren kasuan, genome-wide izenekoan, estortoka-azalean bereizitako zirku berriak identifikatu ziren, orain arte gaixotasunaren garapenarekin lotu ez zirenak, alzheimer duten pazienteetan transkriptomaren sekuentziazioaren bidez kontrolekin alderatuta. Gainera, circRNA-miRNA-mRNA (competitive endogenous RNA network, ceRNET) interakzio-sare batzuk aurreikusi ziren.

Lortutako emaitzen arabera, alzheimerak eragindako estortoka-azaleko zirku batzuk deserregulatu egin dira kontrolekin konparatuta, eta horrek adierazten du horiek gaixotasunaren patogenesian parte har dezaketela.

Difusión de resultados y financiación

Egindako lana International Journal of Molekular Sciences aldizkarian argitaratu da, “Gender-Dependent Deregulation of Linear and Circular RNA Variants of  HOMER1 in the Entorhinal Cortex of Alzheimer's Disease”.
Gainera, estatuko eta nazioarteko hainbat biltzarretan zabaldu da: Alzheimer's Association International virtual Conference Satellite Symposium, el 15th International virtual Conference on Alzheimer’s and Parkinson’s Diseases: Mechanisms, Clinical Strategies and promising Treatments of Neurodegenerative Diseases o en la BraYn Conference: Second brainstorming research assembly for young neuroscientists.

Tesia garatzeko, Amaya Urdánozek hainbat laguntza jaso du ikerketa eta ezagutza zabaltzeko enpresa eta erakundeek doktoregaiak kontratatzeko: doktoregai industrialak 2018-2020 eta doktoratu aurreko kontratua finantzatzeko laguntzak 2019-2022 aldian, biak Nafarroako Gobernuak finantzatuak.

Erasmus beka bat ere jaso zuen Karolinska Intitutet-en egoteko, eta doktoregaien eta NUPeko kongresuen mugikortasunerako laguntza bat ere jaso zuen (2021), “15th International virtual Conference on Alzheimer’s and Parkinson’s Diseases: Mechanisms, Clinical Strategies and promising Treatments of Neurodegenerative Disease” Kongresura joateko, bere ikerketa aurkez dezan."

• Hurrengo lau urteetan, areagotze programak digestio-medikuntza, geriatria, neurozientziak eta onkologiaren arloetan ikerketak garatu eta arlo hauetan bikaintasuneko ikerketen aurrerapena ematea  ahalbidetuko du.
• “La Caixa” eta  Caja Navarra banku-fundazioek, Osasunbidea-Nafarroako Osasun Zerbitzuaren lau mediku adituk bio-medikuntzaren ikerkuntzan kalitatezko proiektuak garatzeko helburuarekin,  1,2 miloi eurorekin bultzatu dute areagotze programa hau Navarrabiomed bio-medikuntza Ikerkuntza Zentroan.
• Proiektu honen abiaraztea “la Caixa” eta Caja Navarra Fundazioaren gizarte-ekintzek 2017-2021 aldirako Nafarroako ikerketa polo nagusiekin duten konpromisoaren parte da.   Denbora honetan zehar, biek 6,4 milioi euroko ekarpen osoa esleituko dute unibertsitate eta ikerketa zentroetara.

Ana Díez Fontana, Nafarroako CaixaBank-eko lurralde zuzendaria; Javier Miranda, Caja Navarra banku-fundazioaren presidentea eta Iñigo Lasa Navarrabiomed-eko zuzendariak programaren onuradun izango diren lau mediku adituen ikerketa-lerroak aurkeztu dituzte. Eduardo Albéniz Arbizu, Nicolás Martínez Velilla, Maite Mendioroz Iriarte eta Antonio Viúdez Berral ikertzaileak guztira 12 hautagaien artean kanpo-batzorde ebaluatzaile batek aukeratuak izan dira.

Programa honek mediku adituak euren jarduera asistentzialaren zati batetik askatzea eta hau ikerketa-jardueretara bideratzea ahalbidetzen du. Ezinbestekoa da medikuek euren ikerketa-proiektuak garatzeko denbora edukitzea aurkikuntzen abangoardian mantentzeko eta euren espezialitatean erakusleak izateko. Gainera, ekimenak profesionalen masa kritiko baten ezarpena bultzatzea ahalbidetzen du euren jarduera asistentziala jarduera ikertzailearekin uztartuz paziente eta populaziora bideratutako ikerketa traslazionala lagunduz.

Aukeratutako lau ikertzaileek Nafarroako Gobernu eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren zentro mistoa den Navarrabiomed-ekin bat egingo dute hurrengo asteetan. Bakoitzak proiektuen garapenerako berezko ikerketa unitate bat osatuko du Nafarroako Ospitale Gunearen zerbitzuetako praktika asistentzialetik eta Navarrabiomed-en beste unitate eta plataforma batzuen kolaboraziotik abiatuta.

Zerbitzu bakoitzaren ikerketa jarduera girotzeaz gain, (BAME) Barruko Mediku Egoiliarren parte hartze eta integrazioa erraztuko dutela espero da haiek aktiboki programa, entsegu eta ikerketa biomedikoko proiektuetan murgilduz.

Bikaintasunezko lau ikerketa Digestio-medikuntza, geriatria, neurozientziak eta onkologian

Eduardo Albéniz Arbizu-k bere medikuntza-ibilbidea estatu mailako ospitale ezberdinetan zehar garatu du Frantzia, Japon eta Txinan aurreratutako endoskopian formazio-txandakatzeak ere eginez. Gaur egun, Nafarroako Ospitale Gunearen  Endoskopia Unitate - Digestio-Zerbitzuaren parte da.

Gaur egun, ikerketa goiztiarretan  digestio-tumoreen erresekzio-endoskopia tekniketan espezializatuta dago, adibidez, muki-erresekzio-endoskopikoa (RME) edota muki-azpiko disekzio-endoskopikoa (DSE).  Teknika hauek azaleko digestio-neoplasien ikuspegi panoramikoa hedatu dute, tratamenduen kasu gehienetan, kirurgia edota tratamendu oldarkorragoak saihestuz. Adibide bezala, esan behar da kolon-ondesteko polipoen erresekzioak  kolon-ondesteko minbizien iraupenaren bahetze programetan eragin handiena duten neurriak direla, Nafarroan garatzen den modukoak.

Garatuko den proiektuak erresekzio teknika eta konplikazioen agerpenarekin loturiko  eraginkortasun iragarpen faktoreen identifikazioan ebidentzia gehiago eskaintzea  du helburutzat, beti ere, konplikazio hauek txikiagotuz.

Nicolás Martínez Velilla Nafarroako Ospitale-Gunearen Geriatria Zerbitzuaren buru da 2015etik eta 2013tik geriatria pazientearen ikerkuntzaren sustapena helburutzat duen Navarrabiomed-ekin loturiko taldea ere zuzentzen du.

Proiektuak ikerketa mardul bat aurkeztuko du komunitate eta ospitale-bitartekoan hauskortasunaren garapena eta adindunetan desgaitasun edota dependentzia saihesteko, gainera, mugaz bestaldeko Europako zahartze sare baten sorreran lagunduz. Beste gai batzuen artean, paziente  zaharren egungo  ospitalizazio-sistema birplanteatzen saiatuko da ospitaleratutako zaharren bizi-kalitatea hobetzen duten ariketa jarraibideak sartuz eta osasun-sistemaren iraunkortasun hobeago bat erraztuz.

Maite Mendioroz Iriarte-k bere ibilbide profesionala ikerkuntza eta alor klinikoan garatu du Bartzelona, Donostia eta Nueva York hirietan zehar.  2010etik Nafarroako Gune Ospitaleko Neurologia Zerbitzuaren mediku-taldearen parte da eta azken urteotan “la Caixa” fundazio-bankuari,  Caja Navarra fundazioari  eta Nafarroako Gobernuari esker, areagotze programa ezberdinez gozatzeko aukera izan du. Sostengu honen bidez Navarrabiomed-eko Neuro-pipegenetika Unitatearen jarduera zuzendu eta sendotzea lortu du.

2018-2021 denboraldian zehar areagotze jarduerak aurrera jarraituko du eta odolean Alzheimer gaixotasunaren bio-markagailu epigenetiko bat identifikatzeko proiektu bat garatuko du tratamendu goiztiarren ezartzeko xedearekin gaixotasunaren diagnostikoa aurreikusteko.

Ikerketak neuro-endekapen gaixotasunen erabileran zehaztasunezko medikuntzaren norabidean doan lehen pausua eraiki dezake.

Antonio Viúdez Berral-ek Nafarroa, Katalunia eta Baltimore-n (EEBB) artean garatu du bere ibilbide profesionala. 2010etik Nafarroako Ospitale-Gunearen Onkologia Medikuntza Zerbitzuaren aditu taldearen parte da eta Navarrabiomed-en aktiboki ikerketa proiektuak garatzen ditu.

Bere proiektuaren barnean Viúdez-ek, beste gai batzuen artean, pankrea-tumore neuro-endokrinoen ikerkuntzan aurrerapenak egingo ditu eta zenbait terapien eraginkortasuna hobeago aurre-ikusten lagunduko duten markagailu bereizgarrien aurkikuntzan zentratuko da.

Halaber, laguntza honen bidez zerbitzuaren ikerkuntza-jarduera sendotzea lortu nahi da    diagnostiko, pronostiko, aurreikuspen bidezko erantzuna edota aplikatutako tratamenduen toxikotasunaren hobekuntzara bideratutako lan-lerro berriak ezarriz.

CHN Nafarroako Ospitale Guneak eta Navarrabiomed bio-medikuntza ikerketa zentroak ‘biopsia likidoa’ bezala ezagutzen denak AEA Alboko Esklerosi Amiotrofiko-aren diagnosi eta jarraipenean duen baliagarritasunari buruzko ikerketa berritzaile bat burutu dute. Ikerketaren emaitzak ‘Annals of Translational Medicine’ aldizkarian argitaratu dira.

AEA-ren egunaren ospakizunarekin bat, Nafarroan gaixotasun hau pairatzen duten pazienteak zaintzen dituzten disziplina anitzeko taldeko kideek sorospen-laguntzaren eta ikerketaren alorrean egin dituzten azken aurrerapenak eman dituzte aditzera, `biopsia likidoari’ buruzko honako ikerketa berritzaile hau nabarmenduz.

Ikerketa hau koordinatzearen erantzukizuna, Navarrabiomed eta el NOG-ko Neurologia Zerbitzuari atxikitako medikuak diren Maite Mendioroz eta Ivonne Jericó doktoreena izan da. Ikerketa, Foru Erkidegoko ikerketa biomedikoaren sustapenerako elkarte publiko-pribatua den IdiSNA Nafarroako Zientzia Ikerketaren Institutuaren zientzia jardueraren parte da. Ikerketak AEA-dun pazienteen eta gaixotasunik gabeko pertsonen gaineko kontrol-talde baten parte-hartzea izateaz gain,   NOG-eko Eguneko Neurologia Ospitaleko Neurologia eta Anestesia zerbitzuko profesionalen, erizaintza taldearen eta Navarrabiomed-en Neuroepigenetika Unitatearen parte-hartzea ere izan du.

Ikerketaren koordinatzaileak adierazi dutenez,  neuro-endekapenezko gaixotasunen ikerketaren muga handienetako bat, bizirik dagoen bitartean, gaixoaren nerbio-sistemako ehunera sarrera izatea eta berau aztertzea da. Oztopo hori gainditzeko, AEA-ko pazienteengan aplikatutako onkologiaren alorrean oraintsu garatutako teknika bat erabili dute: ‘biopsia likidoa’ bezala ezagutzen dena.

Teknika hau, hiltzen direnean zelulek odol-zirkulazioan euren edukia askatzen dutela , DNA-a barne,  esaten duen baieztapenean oinarritzen da. DNA molekula zirkulatzaile hauek euren zelulei buruzko informazio biokimikoa eskaintzen dute (hortik ‘biopsia’) eta kasu honetan, hildako neuronak dira. Zelula hauek isolatu eta aztertzea posible da odol-analisi baten bidez (hortik ‘likidoa’). Ikerketa taldeak teknika hori arrakastaz erabili du AEA-dun gaixoen DNA zatiak isolatzeko eta gene berri bat identifikatzeko (RHBDF2) zeina AEA-ren etorkizuneko bio-markagailutzat erabil daitekeen etorkizunean.

 “Guk ezagutzen dugun arte, teknika hau neuro-endekapen gaixotasunen diagnosian aplikatzen den lehen aldia da eta emaitzak zeharo itxaropentsuak dira. Hemendik aurrera, Alzheimerr-a bezalako beste neuro-endekapen gaixotasun batzuetan ikertuko dugu”, adierazi dute ikerketaren koordinatzaileek,  proiektu hau momentu oro pazienteek, euren familiek eta gaixotasunik gabeko boluntarioek ikerketan parte hartzeko erakutsi duten gogoak ahalbidetu dutela azpimarratuz.

11 urtetan zehar alor anitzeko talde batek 200 gaixo baino gehiago tratatu ditu

Hasieratik, AEA-ren alorreko ikerketaren sustapen eta indartzea Nafarroan paziente hauetaz arduratzen den taldearen erronketako bat izan da. Gaur egun, Navarrabiomed-eko Gaixotasun Neuro-muskularren eta Neurona Eragilearen Taldea (non ikertzaile nagusia Jericó doktorea da) AEA-ri buruzko bi doktore tesi eta gaixotasun honekin loturiko lau proiektu zuzentzen ari da, zehazki, gaixotasunaren diagnosi eta jarraipenean lagunduko duten bio-markagailuen bilaketari, neuronaren handitzearen garrantziari, gaixotasuna sortzen duten mekanismoei, gene-faktoreen analisi eta epidemiotologia eta desgaitasun ikerketari buruz.

Horretarako, asistentzia eta ikerketa aktibitatea koordinatzen dituen talde honek Navarrabiomed-en Proteomika eta  Bio-banku plataformekin, Maite Mendioroz  doktoreak zuzentzen duen Neuroepigenetika Ikerketa Unitatearekin eta Nafarroako Lan-Osasun Publiko- arekin (Gaixotasun arraroen erregistro nafarra) kolaboratzen du.

AEA klinikaren ikuspuntutik heterogeneoa den Nerbio Sistema Zentralaren neuro-endekapen gaixotasun bat da paziente guztiek ahultasun eta mailakako atrofia muskularra bezalako koadro klinikoak partekatu arren. Biziraupenari dagokionez, iragarpena paziente batzuen eta beste batzuen artean aldatu egiten da. kasuen %5 eta %10 familien baitan ematen da baina kasu gehienak noizbehinkakoak dira arrazoia oraingoz behintzat ezezaguna izanik. Urtero, 1 edo 2 kasu diagnostikatzen dira 1000.000 biztanleko eta nahiz eta maiztasun gutxiko gaixotasun bat izan, eragin sozio-familiarra oso garrantzitsua da. Gaur egun, ez da tratamendu sendagairik ezagutzen baina honek ez du esan nai tratatu ezin den gaixotasun bat denik.

Gaixotasun hau pairatzen duten pertsonek  alor anitzeko profesionalen arreta behar dute. Gaixotasunaren Munduko Eguna dela eta, NOG-ean AEA tratatzen duen disziplina anitzeko taldeak informazio-triptiko bat aurkeztu du paziente eta hauen familientzat. Gainera, gaixo talde honi  NOG-ean jada 11 urtetan (200 paziente baino gehiago zainduz) funtzionatzen ari diren unitate edo disziplina anitzeko taldeetan koordinatutako arreta sozio-sanitario bat eskaintzearen garrantzia azpimarratu du.   

Nafarroa paziente hauei zuzenduriko disziplina anitzeko arreta modelo hau ezarri zuen lehen erkidegoetako bat izan zen. 2007tik AEA-a pairatzen duen pertsonaren eta bere familiaren arreta integrala da eta NOG-eko honako profesionalek osatutako disziplina anitzeko talde batek koordinatuta dago: Ivonne Jericó doktorea (Neurologia), Ana Zugasti doktorea (Elikadura), Begoña Fernandez doktorea (Neumologia), Asun Ibiricu doktorea (Neurofisiologia), Juan Pedro Tirapu doktorea (Medikuntza intentsiboa), Rakel Suescun doktorea (Lan Soziala), Neurologia-erizaintza, Elikadura Goi Teknikariak, Arreta Aringarrien Zerbitzua eta San Juan de Dios Ospitalearen Arreta Psikosozialeko Taldea (Yolanda Santesteban eta Ana Baños).

Hasieratik, talde honen lana zuzendu duen xedea  gaixoan oinarritutako neurriko arreta sozio-sanitario egokia lortzea izan da. Gainera, gaixotasunaren sendagaia bilatzeko ‘gakoa’ ikerkuntza dela mantentzen dute.

Navarrabiomed eta Nafarroako Unibertsitatea Cimako taldeak gantz-azidoen metabolismoak melanoma metastasikoaren garapenean duen rola aztertu du.

Ikerketa biomedikoko Zentroak, Navarrabiomedek, ikerketa bat zuzendu du, Nafarroako Unibertsitatea Cimako ikertzaileekin elkarlanean, eta helburu terapeutiko berriak aurkeztu dituzte melanoma duten pazienteei dagokienean; hau da, azaleko minbizi-mota bat, metastasia sortzeko gaitasun berezia duena. Ikerketari esker, gibela edo birikak bezalako bizi-organoetan, tumore sekundarioak garatzea prebenitzera bideratutako terapia berriak garatzen aurrera egin daiteke.

Ikerkuntzaren irismena

Ikerketan, metastasi hematogenoak eragiten dituzten tumore-zelula zirkulatzaileak (CTCak) aztertu dira. Metastasi mota hori tumore primarioa uzten duten, odol-zirkulaziora iristen diren eta organismoan/gorputzean banatzen diren tumore-zeluletatik sortzen da. CTC horietako batzuk barne-organoetan ezartzeko gai dira, hala nola hezurrean, biriketan, gibelean edo garunean, eta tumore sekundarioak edo metastasiak sortzen dituzte. Metastasiek minbiziagatiko hilkortasunaren %90 eragiten dute. Gaurko tumore-zelula horien ezagutza eta odol-zirkulazioan bizirauteko prozesua oso mugatua da, eta aurkeztutako azterketak bezain garrantzitsuak dira.

Zehazki, taldeak jakin du CTCek gantz-azidoen metabolismoa berrantolatzen dutela bizirik irauteko, eta, horri esker, CTCen biziraupena arautzen duten bi jomuga terapeutiko identifikatu ahal izan dira: CRAT eta CROT geneak. Gainera, bi botika identifikatu dituzte, ranolazina eta tioridazina. Gizakiek erabiltzeko moduan daude, eta gantz-azidoen metabolismoa blokeatzen dute, CTCek metastasi hematogenoak sortzeko duten gaitasuna murrizteko.

 “Bi diana terapeutiko horiek identifikatzea itxaropentsua da. Ranolazina eta tioridazina minbiziaren tratamendu gisa erabiltzeak potentzial handia du. Gaur egun, melanoma metastasikoa duten pazienteei gaur egun ematen zaizkien beste botika batzuekin konbinatzeko aukera aztertzen ari gara, haien eraginkortasuna areagotzeko”, adierazi du Imanol Arozarenak.

Lankidetza publiko-pribatua

Azterlana Imanol Arozarena Martinicorena buru duen Navarrabiomedeko Seinaleztapena minbizian Unitateak egin du, eta Irene Lasheras Otero zentroko doktoratu aurreko tesiaren parte da. Taldeak lankidetza estuan lan egin du Silve Vicentek zuzentzen duen Onkogeneen eta Diana Efektoreen taldearekin, eta Nafarroako Unibertsitateko Gailurreko Tumore Solidoen Programan parte hartzen du. Navarrabiomedeko beste unitate batzuek ere parte hartu dute, hala nola proteomika eta bioinformatika.

Emaitzak Journal of Investigative Dermatology nazioarteko aldizkarian argitaratu dira, eta Nafarroako Osasun Ikerketarako Institutuaren (IdiSNA) ekoizpen zientifikoaren artean sartu dira. Elkarte hori ikerketa biomedikoa sustatzeko elkarte publiko pribatua da, eta bi ikerketa-zentroek parte hartzen dute. San Frantzisko Kaliforniako Unibertsitateko (AEB) “Metabolismoaren sinposioan” ekainaren 17an, eta European Association for Cancer Research-ek (EACR) antolatutako “Metabolismoa eta Minbizia” konferentzian, urriaren 11tik 13ra Bilbon ere aurkeztu ziren.
Nafarroako Gobernuak eta Ekonomia eta Enpresa Ministerioak, Carlos III.a Osasun Institutuaren bidez (EGEF funtsak), finantzatu dute azterketa hau.

Intzidentzia 

2021an, melanoma metastasikoaren 6.100 kasu berri diagnostikatu ziren Espainian. Melanoma duten pertsonen %90 hiltzen da kasu horietan. Mundu mailan, atzemandako kasu onkologiko guztien% 1,7 da minbizi mota hori, nahiz eta haren intzidentzia-tasa erritmo bizian hazi, beste tumore arruntago batzuekin alderatuta. Kopuru horiek prebentzioan jartzen du fokua eta, larruazaleko minbiziaren kausa nagusia: eguzkiaren erradiazio ultramorean babesik gabe egotea eta UV ohe/kabina izpien egotea.

Azken hamarkadan, melanoma metastasikoaren hilkortasuna %30 murriztu da terapia gidatuak eta immunoterapiak agertzearen ondorioz. Aurkeztutakoa bezalako azterketek tasa hori murrizten eta tratamendu klinikoak hobetzen lagunduko dute.

Argazkia: ezkerretik eskuinera. Ana Olías (NB), Iker Feliu (Cima), Silve Vicent (Cima), Irene Lasheras (NB), Imanol Arozarena (NB), Paula Aldaz (NB) eta Marta Redondo (NB).

• Elkarteak %65 handitu 2015etik du urtero ikerketan egiten duen inbertsioa
   

SARAY Bularreko Minbiziaren Nafarroako Elkarteak 75.000 euro bildu zituen 20109ko urriaren 27an Iruñean egindako lasterketa solidarioan, eta 46.970 euro Navarrabiomedeko bi ikerketatara bideratuko ditu, bularreko minbizi metastasikoaren ingurukoak.

Proiektuetako bat minbizi mota horretako biopsia likidoan oinarritzen da, Natalia Ramírez Huertoren gidaritzapean, Navarrabiomedeko Onkohematologia Unitateko ikertzaile nagusia. Bigarren urtez finantzatuko du SARAYk proiektu horren garapena, eta, guztira, 24.970 euro bideratuko ditu. Bestalde, Imanol Arozarena Martinicorenarenak, zentroko Seinaleztapena Minbizian Unitateko ikertzaile nagusiak, 22.000 euro jasoko ditu, eta bere proiektuak terapia berriak garatzea du helburu, tumore horien garuneko eta hezurretako metastasiak tratatzen lagunduko dutenak. Gainerako funtsak Chronos Hope proiektuan lan egiten duen Solti fundaziorako erabiliko dira.

SARAYk iragan ekainaren 25ean hartu zuen dirua bideratzeko erabakia, elkartea osatzen duten 725 emakumeen arteko batzar presentzial eta telematikoan. Ekitaldi hori hiru hilabete atzeratu behar izan zen COVID-19 zela eta. Taldeak urtero erakusten du ikerketa zientifikoarekiko konpromisoa, eta horren adierazgarri da hura bultzatzeko urtero egiten duen inbertsioa, pixkanaka hazi dena. 2015az geroztik % 65 handitu da ikerketa onkologikorako finantzaketa.
 

Imanol Arozarena doktoreak, Navarrabiomed ikerketa biomedikoko zentroko Minbiziaren arloko Seinalizazio Unitateko ikerlari nagusiak eta aldi berean Nafarroako Osasun Ikerketako Institutuko (IdiSNA) kideak, melanomari buruzko azterketa zientifikoa argitaratu berri du Claudia Claudia Wellbrock-ekin, Manchesterko Unibertsitateko katedradunarekin, batera.

Nature Reviews in Cancer aldizkari ospetsuak gonbidatuta egindako azterketan, azaleko minbizi mota horretako zelulen karakterizazioan gauzatutako azken aurrerapenen analisi sakona egin da, melamonaren mota zelular bakoitzaren berezitasunak tratamenduaren erantzunean duen garrantzia nabarmentzearekin batera.

Espainian, urtero melanomaren 4.000 kasu berri diagnostikatzen dira; hau da, metastasia sortzeko joera handia duen azaleko prozesu gaiztoa. Era horretako tumorazioak heterogeneotasun handia aurkezten du lesioaren beraren barnean nahiz tumore ezberdinen artean.

Aldakortasun hori gertatzen da melanomaren tumore-zelulek inguruneko baldintza aldakorretara moldatzeko duten gaitasunarengatik, espresio genikoko profilak aldatuaz. Modu horretan, terapia gidatuen zein inmunoterapien aurrean erresistentziak garatzea lortzen dute eta gaixotasun metastasikoa agertzea.

Artikuluan adierazten da garrantzitsua dela teknologia genomikoetako azken aurrerapenak informazio genikoko datu-base zabalekin konbinatzea, gaixo bakoitzaren tumorean gertatutako aldaketen karakterizazio zehatza eta izan dezakeen bilakaera eta tratamenduaren aurreko erantzuna lortzeko.

Arozarena doktorearen hitzetan: “Ikusirik melanomaren zelulak tumoreen aurkako botiketara hain moldagarriak egiten dituzten mekanismo molekularrak, tratamenduaren aurreko erresistentzien agerpena prebenitu eta melanoma metastasikoaren pronostikoa hobetu nahi dugu”.

• www.navarra.es
• Review article - Phenotype plasticity as enabler of melanoma progression and therapy resistance.