Noticias

• Unibertsitate, Berrikuntza eta Eraldaketa Digitalerako Departamentuak finantzatuko ditu proiektuak 108.104 eurorekin, inDemand Navarra ekimenaren baitan inDemand Navarra

Agurtzane Martínez Ortigosak, Nafarroako Gobernuko Berrikuntzako zuzendari orokorrak, pasa den irailaren 28an “inDemand Navarra: Eskariari erantzunez berrikuntza Osasunean” laguntzen esleipena argitaratu zuen. Bertan Nafarroako IKT enpresak hautatu dira Nafarroako Osasun Zerbitzuko – Osasunbideako lantaldeek aurkeztutako erronkei aurre egiteko.

Hautatutako lau enpresek, iAR, Consultoría Informática Adhoc, TedCas eta Desarrollos ANASINF, espeirientzia luzea dute industria eta enpresa munduan soluzio digitalak garatzen, orain, osasunaren arlora eramanen dutena. Guztira 108.104 euroko finantzaketa jaso dute erreminta berritzaileak martxan jartzeko, eta osasun arretan dauden lehentasunezko beharrak asetzeko.

Lankidetzako prozesu berritzailea

Soluzioak lankidetzako garapen prozesu batean gauzatuko dira, eta zortzi hilabete iraungo du. Prozesu horretan, beharrak atzeman zituzten osasun arloko enpresa eta profesionalek parte hartuko dute. Ikuspegi berritzailea da inDemand Navarra ereduaren esparruan, Nafarroako Gobernuko Osasun, Unibertsitate, Berrikuntza eta Eraldaketa Digital eta Garapen Ekonomikoko sailek sustatua, Nafarroako Enpresa eta Berrikuntza Zentroaren (CEIN) eta Nafarroako Garapenerako Elkartearen (Sodena) bidez. Gainera, Navarrabiomedeko Berrikuntza Unitateak eta Osasun Departamentuak inDemand koordinazio eredua babesten dute Nafarroako eragile instituzional guztien artean.

Datozen hilabeteetan, aplikazio bakoitza erabil dezaketen pertsonak ere prozesuan inplikatzea aurreikusten da. Azken helburua prototipo funtzionalak lortzea da. Prototipo horiek ingurune errealetan balioztatu ondoren, Nafarroako Osasun Zerbitzua – Osasunbidean sar daitezke, pazienteentzako onuragarria izanen dena.

Jendarteratze-bilerak

Urriaren lehen hamabostaldian, enpresek lehen harremana izan dute inplikatutako osasun arloko profesionalen taldeekin, soluzio digitalen baldintza teknikoak zehaztasun handiagoz definitzeko. Horretarako, ezinbestekoa da profesionalek ezagutza espezializatua transferitzea enpresetako langileei.

Industrial Augmented Realityk (iAR) Conecta SOS soluzio digitala garatuko du Fermina Beramendirekin batera, ospitalez kanpoko Larrialdietarako Zerbitzuko medikua. Bizi Euskarri Aurreratuko Anbulantzietako, SOS Nafarroako eta Nafarroako Ospitaleguneko Larrialdietako profesionalen (CHN) ordezkari gisa parte hartzen du. Jon Navarlaz iARko zuzendari nagusia da ekimenaren buru, eta 25.364 euro jaso ditu komunikazio sistema berri bat sortzeko. Horrek eragileen erantzuteko denbora eta koordinazioa hobetuko ditu larrialdi egoeran dauden pazienteen kudeaketarako eta garraiorako.

Bere aldetik, Adhoc Informatika Aholkularitzak MiCentro jarriko du martxan, NOG-Oko Lehen Arretako Kudeaketa Klinikoko Laguntza eta Jarraitasun Asistentziala Zerbitzuarekin elkarlanean. Zerbitzuko teknikariak koordinatzen du ekimena, Sergio Chivitek, eta 22.740 euro jasoko ditu. Adhoc Informatika Aholkularitzaren aldetik, David Santamariak beste komunikazio kanal bat sortzeko ekimena koordinatzen du, SMS mezularitza erabiltzeko. Horrek hitzorduen kudeaketa eta zentroek pazienteei eta erabiltzaileei informazio garrantzitsua helarazteko proposamena hobetzea ahalbidetuko du.

Quiro-Help erronkari aurre eginen dion enpresa TedCas Medical Systems izango da, eta abian jartzeko 30.000 euro izanen ditu. Jesús Miguel Pérez Tedcaseko zuzendaria Nafarroako Ospitaleguneko B Bloke Kirurgiko Orokorraren Zerbitzuko profesionalekin lanean ari da, Nafarroako Ospitaleguneko ebakuntza-gelako erizaintza instrumentistako langileen erantzun-denbora hobetzeko chatbot zerbitzua garatzeko. Diana Marcilla erizainak koordinatzen du parte hartzen duen osasunaren arloko taldea.

Azkenik, Desarrollos ANASINFek 30.000 euroko finantzaketa izanen du UMD360 aplikazioa garatzeko. Horren helburua, minbizi ginekologikoa duten pazienteei Diziplina Anitzeko Minbiziaren Unitateak modu integratuan et koordinatuan diseinatutako informazio eta zerbitzu guztiak helaraztea da. Desarrollos ANASINFen kukdeatzailea, Ainhoa Castellano, soluzio berritzaile honen sorkuntzaren buru da, Juan Carlos Muruzábal Nafarroako Ospitaleguneko Obstetrizia eta Ginekologia Zerbitzuko nagusiarekin elkarlanean.

InDemand ekimena

Europako inDemand proiektuak Horizonte 2020 programaren finantzaketa izan du. Horretan hiru eskualde pilotuk parte hartzen dute: Murtzia, Oulu (Finlandia) eta París-Ille de France (Frantzia). Bere helburua da frogatzea osasun digitalaren berrikuntzaren eredua jasangarria den eta beste eskualde batzuetan ezarri daitekeen, eskaria kontuan hartuta. Eskualde horiek “ispilu eskualdeak” deitzen dira, eta guztiek inDemand komunittea osatzen dute. Nafarroak “ispilu eskualde” bezala parte hartzen du, aurreko metodologiez eta kasu arrakastatsuez onura ateraz, baina Europako finantzaketarik gabe. 
 

• Kataluniako beste lau erakunde ere parte hartzen ari dira koronabirusa neutralizatzeko propietateak dituzten molekulak garatzea xede duen proiektu horretan

Supera Covid-19 Funtsak, Banco Santanderrek Santander Universidadesen bitartez eta Espainiako Unibertsitateetako Errektoreen Konferentziarekin eta Ikerketa Zientifikoen Goi Mailako Zentroarekin (CSIC) lankidetzan abiarazitakoak, 160.000 euro eman ditu COVID-19ari buruzko ikerketa-proiektu bati diruz laguntzeko. Partzuergo batek jarri du martxan proiektu hori, Navarrabiomedeko eta Kataluniako beste lau erakundetako zenbait ikertzailek osatuak, Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) koordinaziopean. Proiektu horren helburua da gaixotasun hori eragiten duen SARS-CoV-2 koronabirusa neutralizatzeko propietateak dituzten molekulak garatzea, infekzioaren larritasuna dela-eta ospitaleratzea eta gainbegiratze klinikoa behar duten pazienteen tratamendurako.

Molekula horiek ACE-2 hartzailearen peptido espezifikoetan oinarritzen dira, eta gai SARS-CoV-2aren infekzio-ahalmena murrizteko edo deuseztatzeko. “Birusa ainguratzeko erabiltzen den giza hartzailearen eremua erreproduzitzen duten molekulak dira —azaldu du proiektuaren buru den ikertzaileak, Jacinto López Sagasetak, Navarrabiomed Ikerketa Biomedikoko Zentroko Proteinen Kristalografia Unitatekoa denak—. Moldeko eremu horretatik molekulak sortu nahi ditugu, baina birus-partikularekin lotzeko gaitasun handiagoarekin; horrela, zaildu eginen lukete birusa hartzaile naturalari lotzea eta, ondorioz, infekzioak aurrera egitea”. Ikertzailearen arabera, molekula horiek “infekzioaren prozesua eta abiadura arintzeko gai diren botikak diseinatzen laguntzen ahal dute, eta, ondorioz, gaixoaren errekuperazio klinikoa erraztu”.

Hamabi hilabeteko iraupena izanen duen proiektu hori garatzeko, partzuergo bat eratu da, zenbait diziplinatako ikertzaileak biltzen dituena: sintesi kimikoa, proteinen ingeniaritza, egiturazko analisia, biologia zelularra, bai eta BSL3 biosegurtasun-baldintzetako adituak ere (laugarren eskalako laborategietarako biosegurtasuneko hirugarren maila), molekula horien potentziala testatu ahal izateko. Zehazki, Navarrabiomed eta NUPez gain, Bartzelonako lau ikerketa-erakundek hartzen dute parte: IRB Barcelona (Ikerketa Biomedikoko Institutua), IQAC-CSIC (Kimika Aurreratuko Kataluniako Institutua), CIBER-BBN (Sareko Ikerketa Biomedikoko Zentroa Bioingeniaritzaren, Biomaterialen eta Nanomedikuntzaren arloetan), eta IRTA (Nekazaritzako Elikagaien Ikerketako eta Teknologiako Institutua). Navarrabiomeden kasuan, Jacinto López Sagasetaz gain, honako hauek hartzen dute parte ikerketan: Gilda Dichiara Rodríguez, Elena Erausquin Arrondo eta Ane Ochoa Echevarría, Proteinen Kristalografia Unitateko kideak.

Jacinto López Sagasetaren hitzetan, partzuergoko kideek espero dute “inhibizio efikazia handiko molekulak izateak pandemiaren eragin sozioekonomikoa leuntzen lagunduko duela, SARS-CoV-2aren edo arriskutsuak izan daitezkeen eta antzeko sarbideak dituzten beste koronabirus batzuen iraunkortasuna eta/edo etorkizuneko agerraldiak kontuan hartuta”.

8,5 milioiko funtsa

Covid-19 Supera Funtsak 8,5 milioi euroko zuzkidura du guztira, eta zenbait erakunderen proiektuetara bideratu da, hain zuzen, Covid-19aren aurkako borrokan hiru ardatz estrategiko hauen arabera garatutakoetara: birusari eta haren prebentzioari buruzko ikerketa aplikatua, eragin soziala eta unibertsitateen gaitasun teknologikoa indartzea, eta arrakala digitala murriztea. Zehazki, 700 proposamen aurkeztu zituzten, eta horietatik 35 aukeratu dituzte birusaren aurkako ikerketa aplikatua egiteko; 5 milioi euroko zuzkidura du ardatz horrek. Gainera, milioi bat euro inguru banatu zaizkie eragin sozialeko hamabi proiekturi. Eta, azkenik, 2,5 milioi euro bideratu dira egoera sozioekonomiko ahulean dauden Espainia osoko unibertsitateko gazteei 5.000 ordenagailu inguru, Interneterako 15.000 konektibitate-irtenbide eta web-kamerak emateko.

• Bideo bat ere gehituko da, osasun arloko profesionalek beren pazienteentzako ariketa egokienak agindu ahal izateko jarraipenak dituena 

Nafarroako Unibertsitate Publikoak eta Osasunbideko Oinarrizko Osasun Laguntzako Kudeatzailetzak zenbait bideo egin dituzte adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzeko. Materiala Mikel Izquierdo Redínek zuzendu du (NUPeko katedraduna eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoa eta Bizi Kalitatea Taldearen arduraduna), eta Vivifrail programaren gomendioak jasotzen ditu; adineko pertsonen hauskortasunaren eta erorikoen prebentziorako nazioarteko erreferentea da programa hori.

Bideo hauek Nafarroako Osasun Departamentuaren Zahartze Aktiboa programaren barruan egin dira, eta Europar Batasunean Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren ildotik doaz. Oinarrizko Osasun Laguntzaren arloan, adinekoen osasuna eta zahartze osasungarria sustatzeko lan egiten da. Hori dela eta, oinarrizko osasun laguntzak eta NUPek ekimen horretan parte hartzea erabaki dute. Ekimen horren helburu nagusia adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzea da, eta osasun-profesionalei ariketa fisiko egokitua banaka agintzeko modua erraztea.

Egindako bideoetako bat Osasunbideko osasun profesionalei zuzenduta dago, eta ariketa banaka modu egokian agintzeko beharrezkoa den ebaluazio funtzionala nola egin azaltzen du.

Gainerako ikus-entzunezko materiala intentsitate desberdineko lau ariketa-programa edo -gurpiletan banatzen da, pertsonaren egoeraren arabera egin beharreko ariketaren intentsitatea murrizteko edo handitzeko. Zehazki, ariketa-gurpil bakoitza bideo bati dagokio, non argi azaltzen baita nola egin denbora errealean ariketa-programa bat. Bideoen sinpletasunari esker, adinekoek ariketa fisikoa egin dezakete bideoaren bisualizazioarekin batera, eta eguneroko errutinetan sar dezakete. Hainbat eremutan erabil daitezke: etxean, bizitegian, ospitalean edo okupazio-zentroetan…

Vivifrail proiektua

2017. urtean Europako Batzordeko adituen panel batek "jardunbide egoki" gisa hautatu zuen Vivifrail proiektua. Proiektu horrek indarra, oreka eta ibilketa batzen ditu 70 urtetik gorakoentzako entrenamendu-programa batean, ezer ez egitea baita hauskortasuna sortzen duen arrisku-faktore nagusia. "Posiblea da adinekoen desgaitasunari aurre egitea hauskortasunean eraginez, azken hau atzematen ahal delako eta haren aurka esku hartzen ahal delako", esan du Mikel Izquierdok.

Vivifrail proiektua Europan hasi zen garatzen, eta bi urtez (2014tik 2016ra) Europako bost herrialde aritu ziren elkarlanean (Alemania, Espainia, Frantzia, Italia eta Erresuma Batua), arestian aipatutako NUPeko ikertzaileak koordinatuta eta Europar Batasuneko Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barnean. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker.

Entrenamendu-programa hori ezagutarazteko, ikertzaileek doako zenbait material argitaratu zituzten osasunaren arloko eta jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko profesionalei zuzenduak: hezkuntza gida bat, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimentsuak eta tabletak), eta liburu elektroniko bat. Denak ere proiektuaren webgunean eskura daitezke. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker. Horrez gain, Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) berriki argitaratu duen eta adinekoak modu integralean moldatzea xede duen gida kliniko berri batean jaso dute Vivifrail programa, adinekoen mugikortasuna hobetzea xede duen atalaren barnean. 

• NOGek eta Navarrabiomedek parte hartzen duten nazioarteko azterlanak, paziente horiek interferonaren bideari eragiten dioten alterazioak dituztela frogatzen du, birusen aurkako babes-sistema erabakigarria

Nafarroako Ospitaleguneak (CHN) eta Navarrabiomedeko Entsegu Klinikoen Plataformak parte hartu duten, COVID Human Genetic Effort (COVIDHGE) nazioarteko elkarlaneko azterlanaren arabera, COVID-19 kasu larrien %15 ingururen atzean, gaixotasun larria baldintzatzen duten faktore genetiko eta immunologikoak daude. Kasu horiek lotura zuzena dute I motako interferon proteinaren bideak gaizki funtzionatzearekin.

Interferona sistema immunologiakoak sortzen duen proteina bat da. Bere funtzioa birusaren presentziaz gainerako zelulak abisatzea da. Molekula horren aldaketak, faktore genetikoengatik edo immunologikoengatik, gainerako zelulei koronabirusaren aurka ongi defendatzea eragozten die, pazientea egoera kliniko larrira eramateraino.

Mundu mailan, lankidetzan egin den esfortzu handiari esker, Nafarroako Ospitaleguneko pazienteak barne hartzen dituena, analisi genomikoen bidez genoman identifikatu ahal izan dira 1 motako interferonagatik immunitatean sortutako berezko erroreak zituztela COVID-19ak eragindako pneumonia kasu larria zuten 659 gaixoetatik 23k. Ez zuten aurreko patologiarik (%3,5), 534 norbanakok osatutako kontrol taldearekin alderatuz, infekzio asintomatikoa edo onbera zutenak. 23 paziente horiengan sei akats aurkitu dira, jada ezagunak zirenak infekzio biral larrien arriskuarekin erlazionatuak. Halere, pertsona horietako bat ere ez ez da gaixorik egon SARS-CoV-2 agertu arte. Beste lau akats genetiko berri ere aurkitu dira, unera arte ezezagunak zirenak eta pertsona horiek koronabirusaz gaixotzeagatik garatutako koadro larriaren atzean daudenak.
 
Gainera, partzuergoak ondorioztatu du COVID-19 larriki pairatu duten (%10,2) 25 eta 87 urte arteko 987 pazienteetatik 101ek euren interferonaren beraren aurkako antigorputzak dituztela infekzioa hastearekin, baita lehenago ere. Haatik, biztanleria orokorreko 1227 pertsonatik lauk bakarrik (%0,33) azaldu zuten egoera bera eta COVID-19 arinki jasan zuten 63 pazientetik batek ere ez. Frogatu da, in vitro ikerketatan, antigorputz horiek 1 motako interferonaren jarduna neutralizatzen dutela, SARS-CoV-2 blokeatzekoa, alegia.

Egun, infektatuen artean aldakortasun interindibidual handia dagoela jakin da, sintomarik gabeko infekziotik, COVID-19agaik pneumonia hilgarria garatzeraino. Jakina da jada gizonezkoek arrisku handiagoa dutela emakumeek baino konplikazio larriagoak garatzeko, eta larritasunaren probabilitatea nabarmen handiagotzen dela adin aurreratuko norbanakoengan eta aurreko gaitz bat duten pazienteengan, hala nola, hipertentsio arteriala, bihotzeko eta biriketako gaixotasunak, diabetesa eta gizentasuna, besteak beste. Lankidetza-ikerketa honetan COVIDHGE partzuergoak anti-interferon antigorputz horien presentzia handiagoa aurkitu du COVID-19 larriki jasan duten gizonengan, emakumeengan baino (%12,5, %2,6ren aurrean), eta probabilitatea adinarekin hazten da. SARS-CoV-2 infekzio larria duten norbanakoen aldakortasunaren parte bat ulertzen laguntzen du horrek.

COVID-19ari aplikatutako medikuntza genomikoa

Emaitzak berriki argitaratu dira Science aldizkariko bi artikulutan. Zenbait pertsona gaztek eta osasuntsuk, faktore genetiko eta immunologikoei loturik, COVID-19 larria jasatearen zergatia argitu du horrek. Faktore horiek ZIUan sartzea eragiten dute, baita heriotza ere.  Izan ere, anti-interferon antigorputzak zituzten pazienteen taldean hilkortasun tasa %36,6koa izan zen (101etik 37).

Ikerketan Sergio Aguilera doktoreak parte hartu du, NOGeko Pediatria Zerbitzuko pediatra eta neuropediatra, ikerketa honetan NOGeko eta Navarrabiomedeko koordinatzailea, Aurora Pujol doktorearekin batera, IDIBELLeko (Bartzelona) genetista, eta COVIDHGE sarearen barruan. Partzuergoa New Yorkeko Rockefeller Unibertsitateak eta Parsiko Necker Ospitaleak zuzentzen dute, genomen sekuentzia egiten duten 50 zentro eta ikerketa talde baino gehiago, eta munduko ehunka ospitale batzen dituena.

Lan honek agerian utzi du pertsona batzuek, osasuntsu egonik eta aurretik bestelako infekzio prozesu nabarmenik jasan gabe, SARS-CoV-2 infekzio larria jasateko duten arriskua. “Aurkikuntza horiei esker, zehatzago hautatu ahal izango dituzte abian diren saiakuntza klinikoetarako hautatuko dituzten pazienteak, antigorputz horiek interferonez edo blokeatzailez tratatu ahal izateko. Antigorputz horiek COVID-19 modu larrietan eragina duten faktore genetiko eta immunologiko horien ondorioei aurre egiteko erabiltzen dira”, adierazi du Aguilera doktoreak.

Guztira, Espainiako hainbat ospitaletako 250 paziente baino gehiago errekrutatu dira. Honakoak nabarmentzen dira: Nafarroako NOG, Infanta Leonor Ospitalea eta Univesidad Clínica de Navarra Madilen, Burgoseko Hospital Universitario, Hospital de Mar eta Hospital Universitario de Bellvitge Bartzelonan, besteak beste. Bere aldetik, Analisi Genomikoaren Nazioko Zentroak pazienteen genomen sekuentzian parte hartu du. 
 

• Nekazaritzako elikagaien sektoreko 59 enpresak eta S3rekin bat egindako I+Gko hamar proiektu estrategikok jasoko dituzte laguntzak

Nafarroako Gobernuko Garapen Ekonomiko eta Enpresarialeko Departamentuak duela gutxi ebatzi ditu 23 milioi euroko bi laguntza deialdi. Hain zuzen ere, eta Manu Ayerdi kontseilariak prentsaurrekoan iragarri bezala, S3rekin bat egindako I+Gko proiektu estrategikoei 13 milioi ematea onartu du, eta 10 milioi gehiago Foru Komunitateko nekazaritzako elikagaien industrietan inbertitzeko.

72 milioi euroko inbertsioa batez ere ete eta mikroeteetan, eta 256 enplegu aurreikusi dira

Nekazaritzako elikagaien sektorerako, Garapen Ekonomikoko Departamentuak deialdi espezifikoa prestatu zuen, eta horren bitartez, proiektuak ez ezik, 2020ko abenduaren 1a baino lehen egindako inbertsioak ere diruz lagunduko ziren. Ildo horretan, diru-laguntza eskatu ahal izango zen makinaria erosteko nahiz instalazio berriak eraikitzeko edo lehengoak birgaitzeko.

Guztira 59 enpresak eskuratu dute laguntza-lerro hori, 10 milioi eurokoa. Onuradun gehienak, %74, eteak eta mikroeteak izan dira. Horrela, positiboki ebatzi dira eteen 37 eskaera (horietako 8 kooperatibak) eta mikroeteen 7 eskaera, enpresa handietako 15en aurrean.

Azpisektoreka, 4,6 milioi euro eman zaizkie barazki eta frutarekin lan egiten duten 19 industriari, 2,4 milioi zereal-industriako 12 enpresari eta 1,5 milioi haragi-sektoreko 16 enpresari. Bost esne-industriak 448.388 euro eskuratu dituzte eta oliba-olioaren ekoizpenean aritzen diren 3k 532.469 euro.

Horien guztien artean, aurkeztutako proiektuek guztira 72,8 milioi euroko inbertsioa eskatu dute, eta 256 lanpostu sortuko direla aurreikusten da.

Geografia-eremuei dagokienez, laguntza gehienak Nafarroako erdialdean eta hegoaldean eman dira. Onuradun gehienak (21) Erriberako zonan eta Ebroko Erriberan aurkitzen dira. Iruñerrian beste bederatzi daude eta Arga eta Aragoiko erriberan beste zazpi. Nafarroa Atlantikoak, Lizarraldeak eta Erdialdeak seina onuradun dituzte. Bestalde, bi enpresa Baztangoak dira eta beste bi Pirinioetako haranekoak. Horrez gain, diru-laguntza jaso duten 59 espedientetatik 11 1.000 biztanletik beherako udalerrietan kokatzen dira, eta diruz lagundu daitekeen inbertsioa 12.812.857 eurokoa da (%17,59) eta jasotako diru-laguntza 1.784366.01 €-koa; hau da, partida osoaren %17,68a.

13 milioi euro I+G arloko proiektu estrategikoetarako

I+G arloko proiektuetarako laguntzei dagokienean, zenbatekoa 13 milioi euro ingurukoa da. Kopuru horrekin Departamentuaren asmoa zen Nafarroarako lehentasunezko sektoreetan, S3 Espezializazio Adimentsuaren Estrategian markatutakoetan, inpaktu altuko ekimenak egitea sustatzea. Kasu honetan, Exekutiboak lehentasuna eman die enpresak eta ikerketa-erakundeek batera bultzatutako proiektuei, Foru Komunitateak aurre egin beharreko erronka ezberdinei erreparatuz. Programaturiko hamar proiekturen artean, 41 enpresak eta 24 zentro teknologikok edo ikerketa-zentrok hartzen dute parte.

Modu horretan, esate baterako, genomikaren eta medikuntza aurreratuaren arloan, guztira hiru proiektuk eskuratu dute diru-laguntza. Garrantzitsuena NagenPedriatrics proiektua da, Nasertic, Miguel Servet Fundazioak eta Avalon Tecnologías enpresak bultzatua, pediatrian sekuentziazio genomiko aurreratua lortzeko. Ekimen horri 1,99 milioi euro eman zaizkio. Bestalde, Linterna: minbiziaren inmunoterapian lidergoa eta berrikuntza Nafarroatik proiektuak 1,76 milioi euro jasoko ditu Aditech, Medibiofarma, Miguel Servet Fundazioa, Ikerketa Mediko Aplikaturako Fundazioa eta Nafarroako Unibertsitateak garatzeko. Azkenik, Agatak, terapia pertsonalizatuak garatzeko genomika aurreratuko aliantzak, 1,52 milioi euroko laguntza lortu du. Azken proiektu hori Miguel Servet Fundazioak, Nafarroako Unibertsitateak, Nasertic-ek, Recombinak eta Ikerketa Mediko Aplikaturako Fundazioak bultzatu dute.

Elikadura eta adimen artifiziala

Elikadura pertsonalizatuari dagokionean, proiektu honek guztira 841.529 euroko diru-laguntza eskuratu du: Nutri+: premia bereziak dituzten pertsonen nutrizioan aurrera eginaz. Ekimen hori bultzatzen duen kontsortzioa honako hauek osatzen dute: Miguel Servet Fundazioa, CNTA, Nafarroako Unibertsitatea, Adacen, Tutti Pasta, Industrias Alimentarias de Navarra, Precocinados Frisa, Cocuus System Ibérica, Aditech Fundazioa eta  SAR Residencial y Asistencial.

Adimen artifizialaren eta robotikaren arloan, Nafarroako Gobernuak dirulaguntza horien bitartez hiru ekimen berri bultzatzea aurreikusten du. Horrela, ReInforce proeikturako 813.349 euro jarri ditu. Minbiziaren toxikotasuna eta errepikapena iragartzeko adimen artifizialeko plataformak honako hauen babesa du: I+G+b Automozioa eta Mekatronika Fundazioa, Nafarroako Unibertsitatea eta Datbowmovalsys, Cistec, Eversens eta Aldakin enpresak. ‘Adimen artifiziala RFID Chipsless-erako’ proiektua NUPek, I+G+b Automozioa eta Mekatronika Fundazioak eta Ulzama Digital, Ulzama Packaging, Embeblue, Innavatic eta Gráficas Ulzama enpresek bultzatzen dute, eta 704.419 euro jasoko ditu. Azkenik, AIFood ekimenak, elikaduraren kalitatea eta segurtasuna kontrolatzearen inguruan erabakiak hartzeko eta monitorizatzeko plataforma abian jartzeko, 804.408 euro lortu ditu. Kasu horretan, honako hauek osatutako kontsortzioak aurkeztu du proiektua: NUP, AIN, CNTA eta Florette, Urzante, Helphone, Das Nano eta IAR enpresak.

Azkenik, ideia disruptibo emergenteen arloan, 1,74 milioi euro eman zaizkio Innolfact proiektuari, eta horren asmoa da usaimen-zehaztasuneko medikuntza ezartzea eta sudurreko terapia inmunomodulatzaileak garatzea batez ere zahartzeari eta gaixotasun neurodegeneratiboak dituzten pertsonei bideratuta. Proiektu honen atzean Aditech, Miguel Servet eta Ikerketa Mediko Aplikaturako Fundazioak daude, Nafarroako Unibertsitatearekin eta Ojer Pharma Laborategiekin batera.

Emotional Films proiektuak eta pedagogian, psikologian eta beste arlotan aplikazioak gauzatzearen azterketak 1.588.970 € jasoko ditu, eta bertan ADITECH Fundazioak parte hartzen du.

3D3B-AVATAR” proiektuari dagokionez, giza BHEren 3d eredua sortu nahi da, Alzheimer gaixotasuna duen gaixoarengan dauden ezaugarri estrukturalak, funtzionalak eta fluidodinamika erreproduzitzeko. Proiektuak 1.299.279 €-ko laguntza izango du, eta bertan honako hauek hartzen dute parte: NUP, I+G+b Automozioa eta Mekatronika Fundazioa, Ikerketa Mediko Aplikaturako Fundazioa, Miguel Servet Fundazioa eta Hirudi Sistemas 3D, Iruña Tecnologias de Automatización eta One Voxel enpresak.

• Ikerketak 482.847 euroko finantzaketa jaso du eta Maite Mendioroz Iriarte eta Ivonne Jericó doktoreek zuzentzen dute.

“la Caixa” eta Francisco Luzón Fundazioek osasunaren arloan proiektuak aurrera eramateko antolatzen duten urteroko deialdian, ikerketa bat onartu dute, helburu duena Alboko Esklerosi Amiotrofikorako (AEA) eta beste gaixotasun neurodegeneratibo batzuetarako (Alzheimer motako dementzia, AMD) inbaditzaileak ez diren detekzio testak garatzea. Maite Mendioroz Iriartek, Navarrabiomedeko Neuroepigenetika Unitateko ikertzaile nagusia, eta Ivonne Jericó Pascualek, Nafarroako Ospitaleguneko Neurologia Zerbitzuko neurologoa eta ikertzailea, zuzentzen dute. 482.847 euro bideratuko dira ekimen horretarako.

AEAren detekzio goiztiarrak eta beste gaixotasun neurodegeneratiboek erronka handi bati egin behar diote aurre, ezinezkoa baita norbanakoa bizi den bitartean nerbio sistema zentralean sartzea, “la Caixa” Fundaziotik azaldu dutenez. Dena den, gaur egun, inbaditzailea ez den detekzio proba bat erabiltzen da, biopsia likidoa, biomarkatzaile bezala erabil daitekeena gaixotasun neurodegeneratiboetan.

Proiektu honen helburua da neurodegenerazioagatik kaltetutako neuronen DNA zatietan markatzaile epigenetikoak bilatzea odol plasman. Horrek AEA eta AMDren diagnostikoak erraztuko ditu. Odol analisi batek nerbio sistema zentralean gertatzen ari denaren inguruko informazioa eman lezake.

Nafarroako Unibertsitatearekin lankidetza

“la Caixa” Fundazioak Felipe Prósperren proiektua ere hautatu du, Nafarroako Unibertsitateko ikertzailea. Horretan David Gómez-Cabrerok parte hartzen du, Navarrabiomedeko Bioinformatika Translazionala Unitateko ikertzaile nagusiak, Medikuntza Aplikatua Ikerkuntzarako Fundazioak (FIMA/CIMA) eta Cambridgeko Unibertsitateak (Erresuma Batua) osatutako partzuergoaren barruan. Kasu honetan, taldeak odolaren produkzioaren analisian jardunen du leuzemiaren aldaera erasokorrenak ulertzeko. Proiektua 999.410 eurorekin finantzatu dute.

Ekimenak “la Caixa” Fundazioak osasunaren ikerkuntzarako antolatu duen hirugarren deialdian aukeratu dituzte. Guztira 18 milioi euro bideratu ditu 25 proiektutara. Programaren hastapenetatik, 2017an, entitateak 50 milioi euro inguru zuzendu ditu 75 ikerketatara. “la Caixa” Fundazioak laugarren edizioa irekiko du datorren urriaren 20an proiektu berriak aurkezteko. 

Navarrabiomedeko Kudeaketa Unitateak gaur, irailak 15, asteartearekin, argitaratu du Navarrabiomed 2020 laguntzen Programan onartutako eta baztertutako pertsonen behin betiko zerrenda: doktoratu aurreko laguntza eta doktoratu osteko laguntza. Dagokizkien agiriak kontsultatu eta jaitsi ditzakezu. 

• Jarduera Fisikoari buruzko lehen Behatokiaren emaitzak dira. Nafarroako Gobernuak finantzatu du proiektua, eta NUPek, Navarrabiomedek eta Hezkuntza Departamentuak hartu dute parte 

3 eta 6 urte bitarteko Haurren Jarduera Fisikoari buruzko Behatokiak, 2019an Nafarroan abian jarritakoak, bere ikerketaren lehen emaitzak eman ditu ezagutzera. Ikertzaileen arabera, ikasleen % 95ek ikastetxeetan egiten diren motrizitate-eskolekin “asko” gozatzen duen arren, “datu garrantzitsuetako bat da haurren % 45ek bakarrik egiten duela jarduera fisikoa bi edo hiru orduz larunbatetan eta igandeetan, eta % 15ek betetzen dituela 5 urtetik beherakoentzako gomendioak, alegia, egunean 180 minutuz jarduera fisikoa egiteari buruzkoak”. 

Halaber, ikerketaren egileek adierazi dutenez, “haurren % 96k betetzen dituzte gehienez ere bi ordutan pantaila digitalen eraginpean egoteko denbora mugatzen duten gomendioak, eta %82k denbora gutxi edo batere ez dute ematen eserita, eta, beraz, sedentarismo-arriskua minimizatzen dute”. 

Nafarroako Foru Komunitateko 3 eta 6 urte bitarteko adingabeen Jarduera Fisikoari buruzko Behatokia Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Sailak finantzatutako ikerketa-proiektu bat da, eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) Ariketa Fisikoa, Osasuna eta Bizi Kalitatea (E-FIT) taldeko eta Nafarroako Ikerketa Biomedikoaren Zentroko ikertzaileek parte hartzen dute. Alicia Alonsok (NUP), Mikel Izquierdok eta Robinson Ramírez-Vélezek (NUP-Navarrabiomed) eta Antonio García-Hermosok (Navarrabiomed) zuzendu dute proiektua.

Konfinamenduaren ondorioak

COVID-19ak eragindako konfinamendu fasean jasotako datuek erakusten dute ebaluatutako ikasleen % 91k nolabaiteko jarduera fisikoa egin zuela. “Nahiz eta % 11k bakarrik egin duen 60 minutu baino gehiago egunean, garrantzitsua da esatea parte-hartzaileen % 65ek jardueraren bat egin duela astean 4 egunetik 7 egunera bitartean”. Familien % 3k adierazi zuten konfinamenduan seme-alabek ez zutela inolako jarduera fisikorik egin. 

Bestalde, bizi izandako egoeraren ondorio gisa, haurren % 8k beldurra zioten 1. fasearen hasieran kalean jolas egiteari eta paseatzeari, etxean 45 egunez konfinatuta egon eta gero. Denbora horretan egindako jarduera fisikoen artean, nabarmentzekoak dira etxeetara, terrazetara eta lorategietara egokitutako jokoak eta kirolak; haurrentzako dantzak eta koreografiak; adibidez, “Zumba Kids”, gorputz-hezkuntzako eta psikomotrizitateko irakasleek bultzatuak, batez ere. Horrek adierazten du “profesional horiek garrantzi handia dutela ohitura osasungarriak eta herritarren bizi-kalitatea txikitatik sustatzeko”. 

300 adingabe eta 500 guraso

Behatokiaren helburua eskolako ikasleek jarduera fisiko gehiago egin dezaten laguntzea da, denbora gutxiago egon daitezen pantailadun gailuak erabiltzen eta beren adinerako behar adina atseden har dezaten; izan ere, frogatuta dago haurtzaroan ohitura osasungarriak izatea funtsezkoa dela etorkizunean gaixotasun kardiobaskularrak prebenitzeko. 

2019/2020 ikasturtean, Santa María La Real (Maristas), San Juan de la Cadena eta La Compasión Escolapios ikastetxeetako 300 haurrek baino gehiagok eta 500 gurasok baino gehiagok hartu dute parte. Datorren ikasturtean, beste zenbait ikastetxek, hala nola Mendillorriko El Lago ikastetxeak hartuko dute parte Behatokiaren 2. fasean. 

Proiektua osatzeko, irakaskuntzako prestakuntza espezifikoa egin da CIP F.P. Lumbier-en, non Gorputz- eta Kirol-ekintzako Familiako Goi-mailako prestakuntza zikloetako 80 ikaslek ebaluatzaile izateko prestakuntza jaso baitute. 

Familiek osasun-emaitzak kontsulta ditzakete uztailean martxan jarritako plataforma digitalean. Plataforma horrek ikasleen egoera fisikoari eta ohitura osasungarriei buruzko informazioa ematen du. Ikertzaileek diotenez, hauek dira balio gomendatuak adin-tarte bakoitzerako: gorputz-osaera (pisua eta altuera), erresistentzia kardiobaskularra, beso eta hanketako indar muskularra, bai eta abiadura eta bizkortasuna ere, “egoera fisiko osasungarria izateko eta etorkizuneko arrisku kardiobaskularrak gutxitzeko funtsezko alderdiak”. 

Ikertzaileek azaldu duten bezala, "haurtzaroaren lehenbiziko etapa aldi kritikoa da garapen fisiko, sozial eta kognitiborako eta portaera-eredu osasungarriak ezartzeko, haurtzaroan eta helduaroan iraun baitezakete". Ildo horretan, nabarmendu beharra dago Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) 5 urtetik beherako haurren jarduera fisikoari, jokabide sedentarioari (pantaila denbora) eta loaldiari buruzko gomendioak argitaratu dituela berriki. Zehazki, 3 eta 5 urte bitarteko haurren kasuan, gutxienez 180 minutuko jarduera fisikoa egitea gomendatzen du, eta horietako 60 minutuk intentsitate ertainekoak edo bizikoak izan behar dute. 

• Investigadores del Cima Universidad de Navarra, del Complejo Hospitalario de Navarra y de Navarrabiomed presentan a la calprotectina como un marcador de la evolución de la enfermedad

La enfermedad arterial periférica (EAP) es una patología que tiene una alta prevalencia en nuestro entorno. Está asociada a un alto riesgo de sufrir distintos eventos cardiovasculares, como infarto de miocardio, ictus o isquemia (falta de riego sanguíneo) en las extremidades inferiores, lo que implica una mala calidad de vida del enfermo y un coste socioeconómico elevado para el sistema sanitario. Además, en cuadros graves puede desencadenar la muerte del paciente.

Investigadores del Cima Universidad de Navarra, del Complejo Hospitalario de Navarra y de Navarrabiomed han identificado una proteína que predice el riesgo de amputación en las extremidades de estos pacientes. Su detección temprana ayudará a implantar tratamientos que frenen la evolución de la enfermedad.

El trabajo, realizado en el marco del Instituto de Investigación Sanitaria de Navarra (IdiSNA), se ha centrado en el análisis sanguíneo de 100 personas sanas y de 310 pacientes con cuadros de menor y mayor gravedad de EAP. “En concreto, hemos estudiado el contenido de las vesículas extracelulares de la sangre, unas esferas lipídicas que liberan todas las células de nuestro organismo. Estas vesículas aumentan en estados patológicos y portan ácidos nucleicos y proteínas de las células de origen”, explica la Dra. Carmen Roncal, investigadora del Programa de Enfermedades Cardiovasculares del Cima, miembro del CIBERCV y codirectora del trabajo.

Tecnología “ómica”

Gracias al desarrollo de las tecnologías “ómicas”, los investigadores del Cima desarrollaron un procedimiento para analizar los ácidos nucleicos presentes en las vesículas extracelulares. “Aplicamos técnicas de secuenciación de última generación (NGS, por sus siglas en inglés), que nos permitieron estudiar el ácido ribonucleico (ARN) mensajero contenido en las vesículas extracelulares. Se trata del material genético que codifica las secuencias de las proteínas que van a liberarse en el organismo”.

Tras aplicar un análisis bioinformático, realizado por el grupo del Dr. David Gómez-Cabrero en la Unidad de Bioinformática Traslacional de Navarrabiomed, los investigadores identificaron 15 genes expresados de manera diferencial en las vesículas extracelulares. “Al correlacionar con el cuadro clínico de los pacientes confirmamos que los enfermos con isquemia crítica presentan niveles elevados de calprotectina. Además, esta molécula se asocia con una mayor probabilidad de sufrir amputación, lo que a su vez aumenta el riesgo de mortalidad”, apunta la investigadora del Cima. Los resultados se han publicado en la revista científica Journal of Extracellular Vesicles.

Los investigadores sugieren que las vesículas extracelulares son una fuente para encontrar nuevos biomarcadores en la enfermedad arterial periférica. “A nivel experimental su contenido proporciona mucha información sobre las células de origen y sobre cómo se relacionan con otras células. El desarrollo tecnológico facilitará que este análisis pueda implantarse de manera rutinaria en la actividad clínica en el futuro”, concluye la Dra. Roncal.

Referencia bibliográfica:

• J Extracell Vesicles . 2020 Feb 19;9(1):1729646.

• Elkarteak %65 handitu 2015etik du urtero ikerketan egiten duen inbertsioa
   

SARAY Bularreko Minbiziaren Nafarroako Elkarteak 75.000 euro bildu zituen 20109ko urriaren 27an Iruñean egindako lasterketa solidarioan, eta 46.970 euro Navarrabiomedeko bi ikerketatara bideratuko ditu, bularreko minbizi metastasikoaren ingurukoak.

Proiektuetako bat minbizi mota horretako biopsia likidoan oinarritzen da, Natalia Ramírez Huertoren gidaritzapean, Navarrabiomedeko Onkohematologia Unitateko ikertzaile nagusia. Bigarren urtez finantzatuko du SARAYk proiektu horren garapena, eta, guztira, 24.970 euro bideratuko ditu. Bestalde, Imanol Arozarena Martinicorenarenak, zentroko Seinaleztapena Minbizian Unitateko ikertzaile nagusiak, 22.000 euro jasoko ditu, eta bere proiektuak terapia berriak garatzea du helburu, tumore horien garuneko eta hezurretako metastasiak tratatzen lagunduko dutenak. Gainerako funtsak Chronos Hope proiektuan lan egiten duen Solti fundaziorako erabiliko dira.

SARAYk iragan ekainaren 25ean hartu zuen dirua bideratzeko erabakia, elkartea osatzen duten 725 emakumeen arteko batzar presentzial eta telematikoan. Ekitaldi hori hiru hilabete atzeratu behar izan zen COVID-19 zela eta. Taldeak urtero erakusten du ikerketa zientifikoarekiko konpromisoa, eta horren adierazgarri da hura bultzatzeko urtero egiten duen inbertsioa, pixkanaka hazi dena. 2015az geroztik % 65 handitu da ikerketa onkologikorako finantzaketa.