Bizitza aktiboa eta osasungarria

• Estatu Batuetako Pediatriako Elkarte Medikoaren aldizkariak Navarrabiomeden eta NUPen egindako ikerketa honen emaitzak biltzen ditu 
   

Navarrabiomedeko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko Osasun Zientzien Saileko (NUP) ikertzaile batzuk, osasuna eta bizi-kalitatea hobetzeko ariketa fisikoa agintzen adituak direnak, Gorputz Hezkuntzako klaseen kalitatea edo kopurua areagotzearen ondorioei buruzko lan baten egileak dira. Azterketa hori gazteen osasunari eta oinarrizko mugimen-gaitasunei buruzkoa da (3 urtetik 18 urtera bitartekoak). Artikulua duela gutxi argitaratu dute JAMA Pediatrics aldizkarian (Journal of the American Medical Association). 

Azterketa horrek 50.000 gazte ingururi buruzko datuak aztertu zituen, eta ondorioztatu zuen estrategia kualitatiboek (adibidez, osagai kardiobaskular eta muskular handiko jokoak eta jarduerak sartzeak edo saioen plangintza metodologiko hobea egiteak) onura osasungarriak ekar ditzakeela ikasleen egoera fisikoari eta oinarrizko mugimen-gaitasunei dagokienez. 

Antonio García-Hermoso, Robinson Ramirez-Vélez, Alicia Mª Alonso-Martínez eta Mikel Izquierdo Redín ikertzaileez gainera (Navarrabiomedeko, Idisnako eta NUPeko kideak) honako hauek ere sinatzen dute lana: Miguel Ángel Pérez-Sousa (Huelvako Unibertsitatea) eta Rodrigo Ramírez-Campillo (Los Lagoseko Unibertsitatea. Osorno, Txile).
 

Ariketaren premia egoera fisikoa hobetzeko

Azterketa honetako ikertzaileek adierazi dute, halaber, ezin direla beti Gorputz Hezkuntzako ariketarako edo asteko saioetarako eskola-orduetan emandako orduak gehitu, eta horretarako erabilitako denboraren eraginkortasuna hobetzeko iradokitzen dute (HIIT intentsitate handiko tarteen entrenamendua, muskulu-indarra, jauziak edo zirkuituak bezalako estrategien bidez). Hala ere, autoreek azpimarratzen dute, eskola-ordutegian horrelako estrategiek dakartzaten hobekuntzak gorabehera, gazteek eskolaz kanpoko jarduera fisikoetan gehiago hartu behar dutela parte, adin-tartearen arabera (hau da, egunean 60 minutu jarduera fisiko neurritsu edo bizian).

Halaber, esan dute Gorputz Hezkuntzak beste helburu batzuk ere betetzen dituela, ez bakarrik jarduera fisikoa egitearekin zerikusia dutenak, hala nola sozializazioa, lankidetza, ohitura osasungarriak eta gorputz-adierazpena sustatzea, besteak beste. Hala ere, gogorarazi dute eskola-umeen egoera fisikoa hobetzea funtsezkoa dela osasunerako, epe labur eta luzera, gazteen obesitate-tasa handiak eta jarduera fisikorik eza direla eta, zeinak “eskoletatik landu beharreko osasun publikoko arazoa” baitira.

• Epaimahaiak nabarmendu egin du proiektua, adinekoen autonomia, ongizatea eta osasuna sustatu baititu.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) eta Navarrabiomedeko “Ariketa fisikoa sustatzea, adinekoen hauskortasunari eta erorikoei aurrea hartzeko: VIVIfrail” programak Kontsumo Ministerioaren XVI. Estrategia NAOS Sariak (Nutrizioa, Jarduera Fisikoa eta Obesitatearen Prebentzioa) irabazi du. Sari horien xedea obesitatearen eta bestelako gaixotasun ez-kutsakorren prebentzioa sustatzen duten ekimenak bultzatzea da, elikadura osasungarria sustatuz eta jarduera fisikoa erregulartasunez egitea sustatuz.

Sarietako epaimahaiak Mikel Izquierdo Redín katedradunak koordinatua NUP-Navarrabiomedeko proiektua sarritu zuen, “adineko pertsonen autonomia, ongizatea eta osasuna sustatzea, osagai anitzeko ikuspegiaren bidez. Ikuspegi horrek ariketa fisikoa, nutrizioa eta medikazioaren berrikuspena hartzen ditu, kirolaren eta gure ongizate eta gizarte-laguntzako zerbitzuen artean sinergiak sortuz, eta modu globalean lan eginez. VIVIfrail proiektuaren saria “osasun arloa” kategorian sartzen zen.

Estrategia NAOS sarien XVI. ediziorako, Elikagaien Segurtasunaren eta Nutrizioaren Espainiako Agentziak ematen dituen sarietarako, 78 eskabide jaso ziren modalitate bakoitzerako, eta horietatik 47 aukeratu ziren.
 

70 urtetik gorakoentzako ariketa fisikoaren sustapena

VIVIfrail osagai anitzeko ariketa fisikoaren programa bat da, 70 urtetik gorako pertsonen erorketak eta hauskortasuna prebenitzea helburu duena. Azken urtean, hauek hartu dute parte proiektuan: Nicolas Unibertsitar-Velilla (Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko Geriatria Zerbitzua), Fabricio Zambón Ferraresi eta Mikel López Sáez de Asteasu (Navarrabiomed-UPNA) eta Leocadio Rodríguez-Mañisas (Fundación para la Investigación de Biofriso).

VIVIfrail Europako Batasunean eta Osasunaren Mundu Erakundean (OME) Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barruan dago, baita Osasun Ministerioaren hauskortasuna prebenitzeko eta hauskortasuna prebenitzeko estrategiaren barruan ere.

Programa hori zabaltzeko, ikertzaileek doako hainbat material argitaratu dituzte osasun arloko profesionalentzat eta jarduera fisikoaren eta kirolaren esparrukoentzat. Hezkuntza-gida bat da, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimendunak eta tabletak) eta liburu elektroniko bat, proiektuaren web gunearen bidez eskuragarri daudenak.

Europako Batzordeko aditu-talde batek “jardunbide egoki” gisa hautatu zuen VIVIfrail proiektua 2017an, eta Osasunerako Mundu Erakundeak gomendatu zuen adinekoen gaitasun funtzionala hobetzeko ekimen gisa.

Nafarroako Unibertsitate Ospitalearekin lankidetzan egiten ari da proiektua, Ariketa Fisikoko, Osasuneko eta Bizi Kalitateko E-Fit taldearen laborategian (Navarrabiomed) 

Zientzia eta Berrikuntza Ministerioaren azken deialdian, Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP) finantzaketa jaso du ikerketa-proiektu bat egiteko, hain zuzen ere koronabirusak eragindako gaixotasuna igaro duten pertsonen artean osagai anitzeko ariketa fisikoko programa batek sistema immunean, profil inflamatorioan, forma fisikoan eta hautemandako sintoma iraunkorretan nolako eragina duen aztertzeko. Mikel Izquierdo Redín NUPeko Osasun Zientzietako katedradun eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoko eta Bizi Kalitateko E-Fit taldeko arduraduna eta Robinson Ramírez-Vélez NUPeko irakaslea ari dira udaz geroztik proiektua gidatzen eta gainbegiratzen. Bertan, Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko (NUO) Barne Medikuntzako Zerbitzuko Julio Oteiza Olaso eta Patricia Fanlo Mateo medikuek ere hartzen dute parte.

Ikerketa-taldeko kideek azaldu dutenez, hipotesi baten gainean ari dira lanean, hots, COVID-19aren infekzioa igaro duten pertsonengan hautemandako sintoma iraunkorrak murriztu daitezkeela sei asteko osagai anitzeko ariketa-programa bat aplikatuta. Tratamendu mediko estandarraren osagarria den ariketa-programa horrek “profil immunologikoa hobetzea ere bilatzen du, baita gaixotasun horretan izan ohi den prozesu inflamatorioa murriztea ere”, adierazi dute. Forma fisikoaren, gorputz osaeraren, funtzio baskularraren eta metabolismo orokorraren emaitzak ere aztertuko dituzte.

Entsegu klinikoaren xehetasunak

Entsegu klinikoa uda baino lehen hasi zen, eta, horretarako, 18 eta 60 urte bitarteko Iruñeko zenbait lagun ausaz hautatu zituzten. PCR edo serologia bidez SARS-CoV-2an positibo eman zuten eta ospitaleko alta jaso eta hilabete batzuetara sintoma hauetako batzuk agertzen zituzten pertsonak ziren denak: nekea, zefaleak, giharretako mina, arnasa hartzeko zailtasuna, antsietatea/estresa, insomnioa, umore aldaketak edota pisu aldaketa nabariak (hiru hilabetean zenbait kilo hartzea/galtzea). Entsegutik kanpo utzi zituzten aldez aurretik gaixotasun jakin batzuk sufritutako pertsonak (jokabide nahasmenduak, nahasmendu psikiatrikoak edo gaixotasun metabolikoak, esaterako). 

Ikerketan, bost bisita egiten dizkiete gaixoei: lehenbizikoan, balorazio medikoa egiten da; bigarrenean eta laugarrenean, interbentzio aurreko neurketak, eta, hirugarrenean eta bosgarrenean, berriz, interbentzio ondokoak, hura egin eta sei astera. Mikel Izquierdok eta Robinson Ramírez-Velezek adierazi dutenez, aztertu nahi dituzten pertsonen erdiak baino gehiago erreklutatu dituzte dagoeneko. Ikerketari buruzko pertzepzioa “oso positiboa” da, eta, are gehiago, “egokia da Espainiako egungo osasun sisteman ezartzeko”.

Ikerketak izan ditzakeen ondorio zientifikoak

Ikerketa-taldeak azaldu duenez, “COVID-19a gaixotasun berria denez, bilakaera klinikoaren parte handi batek ezezaguna izaten jarraitzen du, bereziki epe luzera nolako ondorioak izaten ahal dituen osasunean, halakorik balego”. Ildo horretan, “agerikoa da COVID-19tik bizirik atera diren pertsonek esfortzu txikiak eginda ere nekea eta disnea agertzen dituztela, baita artikulazioetako eta bularreko mina ere. Sintoma orokor horiez gain, organo jakin batzuen disfuntzioa ere detektatu dugu, batez ere bihotzarena, birikena eta garunarena”, adierazi dute.

Ikerketaren arduradunek azaldu dutenez, “duela gutxiko ebidentzia esperimentalek erakusten dute muskulu eskeletikoa gai dela gradu baxuko inflamazio azpiklinikoa aldatzeko eta immunitate sistema eta sistema endokannabinoidea modulatzeko”. Gainera, “agerikoa da ariketa fisikoko saio batek inflamazioaren aurkako giroa eragiten duela, eta litekeena da haren ondorioak aldatzea ariketaren maiztasunaren, intentsitatearen eta iraupenaren arabera”. Horregatik guztiagatik, ikerketa horretatik lortzen den informazioa “zientifikoki baliozkoa eta kulturalki onargarria izanen litzateke Espainian eta nazioartean COVID-19aren sintoma iraunkorrak dituzten pertsonen osasuna eta prebentzioa sustatzeko programak diseinatzeko”, gaineratu dute.

• Informazio-iturria: Universidad Pública de Navarra (UPNA)

• Bideo bat ere gehituko da, osasun arloko profesionalek beren pazienteentzako ariketa egokienak agindu ahal izateko jarraipenak dituena 

Nafarroako Unibertsitate Publikoak eta Osasunbideko Oinarrizko Osasun Laguntzako Kudeatzailetzak zenbait bideo egin dituzte adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzeko. Materiala Mikel Izquierdo Redínek zuzendu du (NUPeko katedraduna eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoa eta Bizi Kalitatea Taldearen arduraduna), eta Vivifrail programaren gomendioak jasotzen ditu; adineko pertsonen hauskortasunaren eta erorikoen prebentziorako nazioarteko erreferentea da programa hori.

Bideo hauek Nafarroako Osasun Departamentuaren Zahartze Aktiboa programaren barruan egin dira, eta Europar Batasunean Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren ildotik doaz. Oinarrizko Osasun Laguntzaren arloan, adinekoen osasuna eta zahartze osasungarria sustatzeko lan egiten da. Hori dela eta, oinarrizko osasun laguntzak eta NUPek ekimen horretan parte hartzea erabaki dute. Ekimen horren helburu nagusia adineko pertsonen ariketa fisikoa sustatzea da, eta osasun-profesionalei ariketa fisiko egokitua banaka agintzeko modua erraztea.

Egindako bideoetako bat Osasunbideko osasun profesionalei zuzenduta dago, eta ariketa banaka modu egokian agintzeko beharrezkoa den ebaluazio funtzionala nola egin azaltzen du.

Gainerako ikus-entzunezko materiala intentsitate desberdineko lau ariketa-programa edo -gurpiletan banatzen da, pertsonaren egoeraren arabera egin beharreko ariketaren intentsitatea murrizteko edo handitzeko. Zehazki, ariketa-gurpil bakoitza bideo bati dagokio, non argi azaltzen baita nola egin denbora errealean ariketa-programa bat. Bideoen sinpletasunari esker, adinekoek ariketa fisikoa egin dezakete bideoaren bisualizazioarekin batera, eta eguneroko errutinetan sar dezakete. Hainbat eremutan erabil daitezke: etxean, bizitegian, ospitalean edo okupazio-zentroetan…

Vivifrail proiektua

2017. urtean Europako Batzordeko adituen panel batek "jardunbide egoki" gisa hautatu zuen Vivifrail proiektua. Proiektu horrek indarra, oreka eta ibilketa batzen ditu 70 urtetik gorakoentzako entrenamendu-programa batean, ezer ez egitea baita hauskortasuna sortzen duen arrisku-faktore nagusia. "Posiblea da adinekoen desgaitasunari aurre egitea hauskortasunean eraginez, azken hau atzematen ahal delako eta haren aurka esku hartzen ahal delako", esan du Mikel Izquierdok.

Vivifrail proiektua Europan hasi zen garatzen, eta bi urtez (2014tik 2016ra) Europako bost herrialde aritu ziren elkarlanean (Alemania, Espainia, Frantzia, Italia eta Erresuma Batua), arestian aipatutako NUPeko ikertzaileak koordinatuta eta Europar Batasuneko Osasuna eta Bizi Kalitatea Sustatzeko Estrategiaren barnean. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker.

Entrenamendu-programa hori ezagutarazteko, ikertzaileek doako zenbait material argitaratu zituzten osasunaren arloko eta jarduera fisikoaren eta kirolaren arloko profesionalei zuzenduak: hezkuntza gida bat, gailu mugikorretarako aplikazio bat (telefono adimentsuak eta tabletak), eta liburu elektroniko bat. Denak ere proiektuaren webgunean eskura daitezke. Gaur egun, Latinoamerikako bost herrialdetan ari dira ezartzen, EBko Horizon 2020 ikerketako eta berrikuntzako programari esker. Horrez gain, Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) berriki argitaratu duen eta adinekoak modu integralean moldatzea xede duen gida kliniko berri batean jaso dute Vivifrail programa, adinekoen mugikortasuna hobetzea xede duen atalaren barnean. 

Nafarroako Unibertsitate Publiko-an (NUP) batzartutako adituek osasunaren alorreko langile eta kirol munduko profesionalei deia bat egin die “osasun-agente” bihur daitezen adin goiztiarrenetatik  ariketa fisikoaren errealizazioa bultzatzeko (haurdunaldia barne). Eskari honen helburua, gaixotasun kroniko ez transmitigarriak, gizentasuna, kardiopatiak edo 2 motako diabetesa bezalako gaixotasunen prebentzio-estrategia bezala, posible izan bezain laster osasuna eta sasoi fisikoa hobetzea da. Honakoa, ostegunean, maiatzaren 9an erakunde akademikoan ospatutako eta osasuna hobetzeko bizitza guztian zehar doitasun-aktibitate fisikoaren preskripzioari buruzko jardunaldietan aterako ondorioetako bat da. Osasunaren Zientzia Fakultateak eta Osasuneko Zientzia Departamentuak Iruñan antolatutako topaketa honek, Kirol-zientzia, osasun eta bio-medikuntzaren alorreko 130 bat profesional batu zituen.

Jardunaldian, Nafarroako Osasun Ikerketako Institutura (IdiSNA) eta Navarrabiomed-era (Nafarroako Gobernuaren erakunde akademikoaren bio-medikuntza ikerketa-zentroa) ere adskribatutako NUP-ko bi ikertzaileren txostenak aurkeztu ziren: jardunaldiaren antolatzaile den Mikel Izquierdo Redín katedratikoa eta Robinson Ramírez Vélez. Horrela, lehenak fokua indarraren garapenean eta funtzio muskularrean jarri zuen,  “osasuneko profesional askoren intereseko objektu, sedentarismoarekin eta populazioaren zahartzaroarekin lotutako gaixotasunetatik indarberritzeaz gain,  kirol errendimendua berreskuratu eta optimizatzeko, adibidez, lesio muskular mota desberdinen ondoren”. Mikel Izquierdo-k indarraren funtzio muskularraren hobekuntzarako pseudoterapien gaineko mito batzuk desmuntatu zituen. Zehazki,  adinarekin entrenamendu egokia egiten bada “muskulua erremediorik gabe” galtzen dela eta neska-mutilek indar muskularra ezin dezaketela entrenatu  ukatu zuen (beti ere, adinera egokitutako ariketak eginez). Gainera, baldintza fisikoaren hobekuntzak “beti” 2 motako diabetesa bezalako gaixotasunetan hobekuntza dakarrela azpimarratzeaz gain, entrenamendu muskular hoberena neke-tamaina handiak produzitzen dituena dela ukatu zuen .

Katedradunak “kinesio-taping-a”, hesgailu neuromuskularrak, hipopresiboak, elektroestimulazioko jantziak edo masaje-arrabolen baliotasun eta eraginkortasuna ere zalantzan jarri zituen.

Osasuna eta haurdunaldia

Bere aldetik, Robinson Ramírez Vélez-ek, “emaitza ez-pozgarriekin” , populazioaren artean gaixotasun kroniko ez transmitigarriak saihesteko ahaleginak ariketa fisikoa, dieta osasungarria, lo bizkorgarria eta tabakismo eta alkoholismoaren kontrola bezalako portaera osasungarriak bultzatzean zentratu direla  azaldu zuen. Gainera, azken ikerketek ere  fokua  pertsonek bizitzan zehar gozatzen duten osasuna “nolabait ernatzean garatzen diren baldintzengatik zehaztua dagoela” esaten duen adierazpenean  jartzen dutela  adierazi zuen. Entrenamendu kardiobaskularraren (aerobikoa) eta indarrarekin eta/edo erresistentzia muskularrarekin erlazionatutako jardueren bitartez, jarduera fisikoaren garrantzia azpimarratu zuen, bai haurtzaro-urteetan zehar bai nerabezaroan. Horrela, osasunaren alorreko profesionalen, bizitzako etapa guztietan zehar (haurdunaldia barne), jarduera fisikoa preskribatzeko beharrizana azpimarratu zuen.

Antonio García-Hermoso Navarrabiomed eta IdiSNA-ko ikertzaileak eman zion amaiera zientzia topaketari zeinek hezkuntza fisikoa “eskola-curriculumaren irakasgai baztertuenetako bat” dela deitoratu eta nazioarteko ikerketa entzutetsuek “populazio gaztearengan jarduera fisikoaren praktika erregularrak, gorputzerako ez ezik, baita ere bururako, erabateko onura elkartuak frogatzen dituztela” gogoratu zuen.  Horregatik, “heziketa fisikoa, hezkuntza-programetako garrantzi handienetako materietako baten bihurtu arte, eskola edota Unibertsitate irakasgai moduan kontuan gehiago hartzeko” gogoeta bat eskatu zuen.

• La pérdida de fuerza y masa muscular es uno de los factores de riesgo “olvidados” de la enfermedad cardiovascular y puede ser corregido con ejercicio, según un artículo de Mikel Izquierdo en “Nature Reviews Cardiology".

El ejercicio físico regular (y, concretamente, el que se realiza para mejorar la fuerza muscular) “mejora la salud cardiovascular a través de mecanismos no tradicionales”, como, por ejemplo, la liberación, por los músculos esqueléticos, de sustancias saludables para el corazón (denominadas mioquinas) o la mejoría de la microbiota intestinal (los microorganismos de los intestinos). Por ello, comprender las vías a través de las cuales la actividad física influye en los diferentes sistemas y órganos del cuerpo humano “podría dar lugar a nuevas estrategias terapéuticas para atacar los mecanismos de las enfermedades cardiovasculares”. Así lo recoge un artículo recién publicado en la revista científica “Nature Reviews Cardiology” (del grupo Springer Nature), uno de cuyos autores es Mikel Izquierdo Redín, catedrático del Departamento de Ciencias de la Salud de la Universidad Pública de Navarra (UPNA) e investigador de Navarrabiomed (centro mixto de investigación biomédica de esta institución y el Gobierno de Navarra). Dicho artículo ha sido coordinado por Alejandro Lucía Mulas, catedrático de la Universidad Europea de Madrid.

“La pérdida de fuerza y masa muscular es uno de los factores de riesgo ‘olvidados’ de la enfermedad cardiovascular —señala Mikel Izquierdo, responsable del grupo de investigación Ejercicio Físico, Ciclo de la Vida, Envejecimiento Activo y Salud (E-FIT) y miembro del Instituto de Investigación Sanitaria de Navarra (IdiSNA)—. Sin embargo, puede ser corregido con un programa de entrenamiento de fuerza, incluso, en personas mayores”.

Los firmantes del artículo, adscritos a universidades, centros sanitarios e institutos de investigación de cuatro países (Estados Unidos, España, Portugal y Suecia), subrayan que ya es hora de considerar el ejercicio físico como “una medicina para el tratamiento de las enfermedades cardiovasculares”. Ponen el acento también en que, “a diferencia de la mayoría de los fármacos, el ejercicio está, en gran parte, libre de efectos adversos, y sus beneficios son, en un cierto grado, dosis-dependientes”; es decir: una vez lograda de forma gradual una habituación a él, se pueden aumentar las dosis de actividad física.

Potencial poco conocido de la actividad física 

Sin embargo, los investigadores lamentan que “el tremendo potencial del ejercicio de resistencia y del entrenamiento de fuerza para revertir tanto la enfermedad como los efectos del envejecimiento sobre la masa muscular y, por lo tanto, mejorar la salud cardiovascular es poco reconocido en la mayoría de los tratamientos clínicos”.

De ahí que plantean “una visión integradora de las enfermedades cardiovasculares en el contexto de todo el cuerpo humano”. El sistema cardiovascular (corazón, vasos sanguíneos —arterias, venas y capilares— y sangre) “no debería ser separado de otros órganos, como los ya citados músculos esqueléticos o la microbiota intestinal cuando se abordan las enfermedades cardiovasculares”, defienden. Esta visión integradora se traduce en incluir no solo el sistema cardiovascular, sino también “la interacción entre el corazón y los vasos sanguíneos con otros tejidos —incluido el músculo esquelético, el tejido adiposo e, incluso, el intestino—, y empleando, además, diversos enfoques: epidemiológicos, fisiológico y molecular”. A su juicio esta perspectiva integradora “podría ser de gran ayuda para los profesionales sanitarios que no prescriben ejercicio físico a sus pacientes”.

“Pirinioez haraindi adinekoen mendekotasuna prebenitzeko jardutea” (APTITUDE) europar sarea Iruñean bilduko da asteazken honetan, uztailak 3, zahartze aktibo eta ahultasunari buruzko jardunaldi zientifikoa egiteko, 200dik gora adituren parte-hartzeaz. Topaketa profesionala Iruñeko Tres Reyes Hotelean eginen da goizez, 8:15etatik aurrera. Aldi berean, Aduanako Txokoan eta Arazuri Doktorearen Pasealekuan, herritar guztiei irekitako dibulgaziozko tailerrak antolatuko dira Nafarroako Gurutze Gorriarekin batera 10etatik aurrera.

Bi ekitaldiak gaur goizean aurkeztu dira Navarrabiomed ikerketa biomedikoko zentroan, izan ere, entitate hau da Nafarroako sarearen buru, Nafarroako Unibertsitate Publikoaren, Nafarroako Ospitalegunearen eta Nafarroako Gurutze Gorriaren lankidetzaz. Prentsaurrekoan izan dira, sarea Foru Komunitatean koordinatzen duen Nicolás Martínez Velilla, Navarrabiomedeko ikertzaile eta NOGeko Geriatria Zerbitzuko burua; Juan José San Martín Baquedano, Gurutze Gorriaren Nafarroako koordinatzailea, eta Jorge Marín Vidondo, Navarrabiomedeko proiektuen kudeatzailea.

Nicolás Martínez Velillak adierazi duenez, topaketa zientifiko hau da sareak antolaturiko hirugarren bilkura, eta Iruñean egiten den lehendabizikoa, eta bertan Okzitania (Frantzia), Katalunia eta Nafarroa (Espainia) eta Andorrako Printzerriko ospitate eta ikerketa-zentroen ordezkariek, Lehen Mailako Arretako profesionalek eta enpresetako, egoitzetako eta abarretako kideek parte hartzea aurreikusi da.

Hainbat saiotan, Osasunaren Munduko Erakundeak proposatutako “hirugarren adinaren berezko gaitasuna” aztertuko dute (gizabanako batek une jakin batean erabil ditzakeen gaitasun fisiko eta mentalen konbinazioa, baita gaitasun funtzionala ere, ingurunearekin harremanetan jarduteko duen modua zehazteko), baita abian jartzen ari diren behaketa bidezko ikerlanak eta protokoloak partekatzeko lanak ere. Ekitaldian, halaber, arreta berezia emanen zaio proiektuaren osagai anitzeko prestakuntza eskaintzaren aurkezpenari, profesional sanitarioei eta soziosanitarioei adineko pertsona ahulen arreta egokia egiteko gaitasuna errazteko, eta Lehen Mailako Arretari eta inplikatuta dauden bestelako entitateei ariketa fisiko egokiturako eguneroko errutinak, estimulazio kognitiboaren arloko esku-hartzeak, elikadura osasungarriaren aldeko jarraibideak, esku-hartze psikosozialak eta bestelakoak gomendatzeko gaitasuna emateko xedez.

Jardunaldiaren programaren barnean, Londresko King’s College deritzoneko erreferentziazko bi profesionalek parte hartuko dute: Norman Lazarus eta Stephen Harridge. Batak zein besteak esperientzia zabala dute ariketa fisikoan, zahartzearen aurkako jardunean eta gihar-narriaduran, ez bakarrik geriatriaren esparruan, baita sektore aeroespazialean ere, NASArentzat lan egin baitute.

Herritar guztiei irekitako tailerrak

Asteazken goizean, 10:00etatik 14:00etara bitartea, herritar guztiei irekitako jarduerak ere antolatuko dira Aduanako Txokoan eta Arazuri Doktorearen Pasealekuan. “Tailerrak: Adineko aktibo eta osasuntsuak” deritzenak 65 urtetik gorako adinekoei zuzenduta daude nagusiki, baina interesgarriak izan daitezke zaintzaile, senitarteko, boluntario eta abarendako. Jarduera doakoa da, eta ez da beharrezko aldez aurretik izena ematea.

Goiz osoan, APTITUDEren karpak ere bisitatzen ahalko dira, eta horietan, Gurutze Gorriak hirugarren adinekoendako balorazio funtzionala, estimulazio kognitiboa eta aisialdi egokituari buruzko jarduerak eskainiko ditu. Gainera, laguntzarako produktu eta ohitura osasungarriei buruzko informazioa eman eta ariketa fisikoko errutinei buruzko material osagarria banatuko da.

Zahartzea eta narriadura funtzionala

INEren 2018ko azken datu erabilgarriei buruz, Nafarroan 647.219 pertsona bizi dira, eta horietarik % 19,5ek 65 urte baino gehiago ditu. Kopuru horien arabera, Foru Komunitateak Europa osoko bizi-itxaropenik handienetakoa du, 86,6 urtekoa emakumeengan eta 81 urtekoa gizonengan. Hala ere, bizitzako urte guztiek ez dute bizi-kalitate berbera. Emakumeek bizitza luzegoa dute, baita mendekotasun handiagoa ere, 65 urtetik aurrera.

Osasunaren Munduko Erakundearen arabera, hauexek dira hirugarren adineko desgaitasun arin edo moderatuaren kausa nagusiak: zentzumen-narriadura, bizkarreko eta lepoko mina, BGBK, depresiozko asaldura, erorikoak, mellitus diabetesa, dementziak eta osteoartritisak. Horrekin batera nabarmendu behar da adinekoen erdiak baino gehiagok multimorbilitatea (zenbait eritasun aldi berean) eta polifarmazia (hiru edo bost farmako hartzea aldi berean) dituztela.

APTITUDE gisako ekimemek paradigma aldaketa proposatzen dute adinekoen osasunari buruzko abordatzean. Profesionalen egungo erronka da gizabanakoaren gaitasun funtzionalari eta hau mantentzeko ahaleginari arreta ematea, eritasunari soilik erreparatu beharrean. Horren harira, APTITUDE sareak ohitura osasungarriak, ariketa fisikoa eta belaunaldien arteko aisia-proposamen egokituak zabaltzen ditu herrietan nahiz hirietan, bakardadeari eta landa eremuko despopulazioari aurre egiteko eta zahartzaroari atxikitako estereotipoak gainditzeko.

APTITUDEri buruzko informazio gehiago

APTITUDE 2018an abiatu zen, eta hiru urtetan mugaz haraindiko lankidetza-sareak lau eskualdetan lan egin du (Okzitania, Katalunia, Nafarroa eta Andorrako Printzerria) tokian tokiko sare propioen bitartez, eta horretarako 2.000.000 euroko guztizko aurrekontua du.

Eskualde Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) Interreg V-A Espainia-Frantzia-Andorra Lurralde Lankidetzarako Programa Eragilearen bidez (POCTEFA 2014-2020) % 65ean batera finantzatutako proiektu bat da APTITUDE (horren barruan APTITUDE Nafarroa). POCTEFAk Espainia-Frantzia-Andorra mugaldean integrazio ekonomikoa eta soziala indartzea du xede, alegia, ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren arloetan baterako estrategiak eta mugaz gaindiko jarduerak garatzea lurraldeko garapen iraunkorraren onerako.

Sareko bazkideak:

Gérontopôle - Centre Hospitalier Universitaire (CHU) de Toulouse
Fundació Salut i Envelliment - Universitat Autònoma de Barcelona (UAB)
Servei Andorrà d’Atenció Sanitària
Complejo Hospitalario de Navarra (CHN) - Navarrabiomed

Informazio gehiago: www.aptitude-net.com

Argazkia: Ezkerretik eskuinera, Navarrabiomed-eko Jorge Marín, Nafarroako Ospitale Guneko-Navarrabiomed-eko Nicolás Martínez eta Nafarroako Gurutze Gorriko Juan José San Martín.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP), Nafarroako Ospitale Guneko (NOG) eta Navarrabiomed zentroko profesionalak Europako sare bat sortzen laguntzen ari dira, hirugarren adinekoen mendekotasuna prebenitu eta zahartze aktiboa sustatzeko. “Pirinioez haraindi adinekoen mendekotasuna prebenitzeko jardutea" (APTITUDE) izena du proiektuak, eta Frantziako, Espainiako (Nafarroa eta Katalunia) eta Andorrako ospitale-eta ikerketa-zentroek parte hartu dute bertan, zahartze aktiboaren esparruan lankidetzarako sare bat martxan jartzeko helburuarekin. Gaurko prentsaurrekoan jakinarazi dute Nafarroaren esku-hartzea Navarrabiomed – Miguel Servet Fundazioan zentralizatuko dela, proiektua koordinatzen eta kudeatzen duen erakundea.

Mugaz gaindiko sareak hiru urtez tokiko sareak garatuko ditu inplikatutako lau eremu geografikoetan, eta, horretarako, 2.000.000 euroko aurrekontua du (funtsen erdiak Espainiarako dira, eta 400.000 hain zuzen, Nafarroarako). Eskualde Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) batera finantzatu du proiektua, % 65ean, Interreg V-A España programaren bitartez.

Sareak prestakuntza- eta sentsibilizazio-jarduerak eta ebidentzia zientifikoak ezartzearen bidez hirugarren adinekoen bizi-kalitatea hobetzea du xede, eta haien artean osasun-ohitura espezifikoak sustatzea eta beren funtzionaltasun- eta autonomia-galerak optimizatzea. Horrela azaldu du Antonio Merino Díaz de Cerio NOGren zuzendari-gerenteak eta Nicolás Martínez Velilla Geriatria Zerbitzuko buru, Navarrabiomeden Geriatria Unitateko ikertzaile arduradun eta APTITUDE proiektuaren Nafarroako arduradunak. Nicolás Martínez Velillak jakinarazi du “sarearen xede nagusia adinekoen mendekotasuna prebenitzea dela, eta horretarako, haien ahultasunaren gainean jardun behar dela”.

Bestalde, Antonio Merinok esan du mota honetako Europako ekimenetan parte hartzea oso garrantzitsua dela, lankidetza-eremu batean protokoloak, praktika onak eta prozedurak partekatzen direlako inplikatutako zentro guztien —eta, orokorrean,  gizartearen— mesederako. 

APTITUDEren jarduera zehatzak Nafarroan

Álvaro Casas Herrero NOGren geriatra eta Espainiako Medikuntza Geriatrikoko Elkartearen lehendakariak eta Maite Soria Sarnago NOGren erizaintzako zuzendariak ezagutzera eman dute zer jarduera dauden aurreikusita gure erkidegoan, datozen hilabeteetarako. 

Sarea jendaurrean aurkezteko helburuarekin, bihar, asteartea, azaroak 20, “Adineko aktiboak eta osasuntsuak. Hirugarren adinean ohitura osasungarriak garatzeko gakoak” izeneko informazio- jardunaldia egingo da, Nafarroako Unibertsitate Publikoko Zientzia Fakultateko ekitaldi-aretoan, 16:00 eta 18:30 bitartean. Sarrera doakoa da, tokia bete arte, eta Navarrabiomeden youtubeko kanalean streaming bidez ikusi ahal izango da.

Sareko arduradunek biz-kalitatea areagotzeko ohitura eta praktika onak azalduko dituzte. Ekitaldian, Luis Sabalza Iriarte Club Atlético Osasuna futbol-taldeko lehendakariak parte hartuko du, eta Klubeko zuzendari gisa bizitako esperientzia eta ibilbidea kontatuko dizkigu 'Erretiroaz harago lan egitea" izenburua daraman hitzaldian.

Halaber, datozen hilabeteetan hiru ekintza estrategiko egingo dira Nafarroan. Lehenbizi, mugaz gaindiko erregistro komun bat egingo da ikerketa kliniko eta geroteknologikoaren garapenari buruz informatu eta/edo bat egin nahi duten 65 urtetik gorako pertsonekin.

Aldi berean, Ikerketa Klinikoko eta Berrikuntzako Ekipo Mugikorrak antolatuko dira, osasun-arloko diziplina anitzetako profesionalek praktika klinikoak eta ikerketak hiriguneetara eta landa-eremuetara eraman ditzaten, herritarren txertatze eta parte-hartze handiagoa bermatuz. Talde multiprofesionalak izango dira horiek (medikua, erizaina, fisioterapeuta eta terapeuta okupazionala). 

Gainera, ahul dauden eta memoria-asaldurak dituzten pertsonen borondatezko datu-base bat egingo da, eta baterako ikerketa-proiektuak gauzatu ahal izango dira ikerketan parte hartzen duten zentro guztiekin.

Amaitzeko, proiektuaren partaideek Munduko Osasun Erakundea garatzen ari den kontzeptu berri bat, hots, “gaitasun intrintsekoa”, baliozkotzen lagunduko dute, adin handietan gaitasunen balorazio globala egiteko. 

Zabaldutako azken ikerketak

Proiektuko jarduerak bat datoz taldeak duela gutxi Estatu Batuetako Mediku Elkartearen “Journal of the American Medical Association”(“JAMA Internal Medicine”) aldizkarian argitaratutako ikerketaren ondorioekin.

Mikel Izquierdo Redín Nafarroako Unibertsitate Publikoko katedradun, Osasun Zientzien Saileko zuzendari eta Navarrabiomeden Ariketa Fisikoa eta Ahultasuna ikerketa-unitateko arduradunak azaldu du ospitaleratutako 75 urtetik gorako gaixoei ariketa fisikoko programa indibidualizatu bat egiteak ospitalizazioari lotutako gainbehera funtzionala leheneratzen duela, eta horrela egiaztatzen duela egindako ikerketak. Hiru urtez, NGOren Geriatria Zerbitzuan ospitaleratuta egon diren 370 pertsonek programa baliozkotzeko entseguetan parte hartu dute.

Aurkikuntza horiek ospitalizazio medikoko unitateetan paradigma berria planteatzen digute, alegia, pertsona baten egoera funtzionala zeinu klinikotzat hartu behar dugula ohiko ospitalizazioak modu negatiboan eragin badiezaioke (tradizioz, ohean atseden hartzea).

Aldi berean, lantaldeak DIABFRAIL LATAM Europako proiektuan parte hartzen du. Europako Batzordeak “Horizonte 2020” diru-laguntzen barruan finantzatutako proiektua da eta Latinoamerikan diabetesa eta ahultasuna duten eta izan dezakeen adinekoen oinarritzen da. Gaur egun, diabetesak 65 urtetik gorakoen % 40ari eragiten dio.

Ekimenak Kolonbian, Txilen, Mexikon, Perun eta Argentinan tratamendu-eredu berri bat zabaltzea du xede, barne hartzen dituena ariketa fisikoko programa, hezkuntza- eta nutrizio-programa eta gluzemia eta tentsio arteriala egokitzea diabetesa duten adinekoei, haien ahultasun-egoeragatik oso zaurgarriak diren horiei. Aurreikusita dago 2 motako diabetesarekin ahultasuna duten edo izan dezaketen 1.000 pertsona baino gehiagok parte hartzea.

Informazio gehiago APTITUDEri buruz

Eskualde Garapenerako Europako Funtsak (FEDER) Interreg V-A Espainia-Frantzia-Andorra Lurralde Lankidetzarako Programa Eragilearen bidez (POCTEFA 2014-2020) % 65ean batera finantzatutako proiektu bat da APTITUDE  (horren barruan APTITUDE Nafarroa). POCTEFAk Espainia-Frantzia-Andorra mugaldean integrazio ekonomikoa eta soziala indartzea du xede, alegia, ekonomiaren, gizartearen eta ingurumenaren arloetan baterako estrategiak eta mugaz gaindiko jarduerak garatzea lurraldeko garapen iraunkorraren onerako.

www.aptitude-net.com / aptitude@navarra.es