Noticias

• Zahartzearekin lotutako giharretako eta eskeletoko gaixotasunei buruzko nazioarteko ikertzaile onena dela aitortzen du sariak

Bernardo Abel Cedeño Veloz Nafarroako Ospitale Unibertsitarioko (NOU) geriatra eta Navarrabiomedeko Geriatria Unitateko doktoratu aurreko ikertzaileari ikertzaile gazte onenaren saria eman diote Osteoporosiari, Artrosiari eta Gaixotasun Muskuloeskeletikoei buruzko Nazioarteko Kongresuan, Bartzelonan. Aurkeztutako lanak diziplina anitzeko ikuspegia eskaintzen du, medikuntza geriatrikoko, erizaintzako, fisioterapiako eta farmaziako profesionalak inplikatu baitira adin aurreratuetan aldakako haustura izateko arriskuaren iragarpenean.

Osteoporosia hezurren dentsitateari eta kalitateari eragiten dion gaixotasuna da, eta haustura-arriskua nabarmen areagotu dezake (%32raino). Horrek eragin eta ondorio negatiboak izan ditzake, bai bakarka, bai maila sozioekonomikoan. Espainian, kalkulatzen da 285.000 haustura osteoporotiko gertatzen direla urtean (2019ko datuak), %70 emakumeetan, eta 2019-2034 aldian kasuen %30 gehitzea aurreikusten da, biztanleria zahartzearen ondorioz.

Gaur egun, haustura-arriskua zenbatesteko metodo klinikoek mugak dituzte, haustura-arriskua azpiestimatzen baitute, batez ere, adin handiko pertsona helduek. Horregatik, osasun-profesionalek teknologia berriak behar dituzte haustura-arriskuaren zenbatespenaren doitasuna hobetzeko.

Bernardo Abel Cedeñok ‘Serum biomarkers associated with hip rupure and rupure risk in older heldu: A cross-sectional study’ izenburupean aurkeztu duen azterlanak erakusten du hantura-profileko zenbait proteina asko aldatzen direla haustura duten pazienteen eta ez dutenen artean, eta korrelazioa dagoela FRAX eskalaren araberako haustura-arriskuaren arriskuarekin (FRAX).

Alde horretatik, analisi proteomikoei esker, arriskua zenbatesteko balio duten proteina diferentzialak identifikatzea lortu da. Ikerketan egindako aurrerapen horiei esker, aldaka-haustura izateko probabilitatearen zenbatespenaren doitasuna hobetzen lagunduko da, arrisku handiko pertsonengan hausturen prebentzio tratamendua ezartzeko.

Geriatriari buruzko ikerketa

Aurkeztutako ikerketa Nicolás Martínez Velillak koordinatu du, NOUko Geriatria Zerbitzuko buruak eta Navarrabiomedeko Geriatria Unitateko arduradunak. 2012az geroztik, zahartzearekin lotutako alderdiak aztertzen ditu, bereziki, pluripatologia, hauskortasuna, sarkopenia eta polifarmazia. Taldeak, saritutako ikerketa honetan zein beste batzuetan, Proteomikako Zerbitzu Teknikoarekin eta Navarrabiomedeko Ariketa Fisikoaren, Osasunaren eta Bizi Kalitatearen Unitatearekin (E-FIT) lankidetzan jardun du.

Argazkia. Zentroan, Bernardo Abel Cedeño, NOUko eta Navarrabiomedeko Geriatriako profesionalekin batera.

• Health Clúster (NHC) Nafarroaren aurkezpen ofiziala CEINeko egoitzan egin zen.

Astelehenean, apirilaren 3an, CEINen Navarra Health Clúster (NHC) aurkeztu zen. Batzarreko kideak eta elkartekideak, sektoreko enpresak, komunikabideak eta erakundeen ordezkaritza ere izan ziren ekitaldian.

NHC sektoreko klusterra da, eskualdean aitzindaria den ekimena. Bere helburu nagusia osasun-sektoreko enpresen lehiakortasuna eta berrikuntza hobetzea da, sektoreko bazkide, erakunde eta eragileen arteko dibertsifikazioa eta lankidetza sustatuz, nazioartekotzea erraztuz eta talentu espezializatuaren erakarpena eta atxikipena bultzatuz.

Nafarroako Administrazio Publikoarekin lankidetzan aritzeko bideak ere sortu nahi dira, ingurune lehiakorra hobetzeko eta eskualdea arlo biosanitarioan erreferente gisa kokatzeko. Gainera, Nafarroako gizartean kultura zientifiko-teknologikoa hobetzeko konpromiso sendoa dago, eta enpresa- eta erakunde-sarearen kohesioa osasunaren esparruan.

Gaur egun, Nafarroako osasun-sektorearen balio-kate osoa estaltzen duten 38 erakundek osatzen dute NHC: unibertsitateak eta ikerketa biomedikoko zentroak eta ospitalizazioa duten arreta-zentroak, negozio-segmentu desberdinak (biofarmako industria, osasun-teknologien industria, zerbitzu- eta banaketa-enpresak).

Aurkezpen ekitaldia

Aurkezpen ekitaldian, Mikel Irujok, Nafarroako Gobernuko Ekonomia eta Enpresa Garapeneko kontseilariak, eskerrak eman zizkien parte hartzen enpresa guztiei, berrikuntza- eta lan-talde handia sortuz: “Badakigu zenbat denbora behar duen kluster bat sortzeko. Oso garrantzitsua da laguntza- eta aholkularitza-mailan egingo duzuen lana”.

Kontseilariak Nafarroak Espainiako ekosistema biomediko dinamikoenetako bat duela nabarmendu zuen, eta sektore horretan inbertitzeko eta elkartzeko aukera bikainak dituela. Eskualdeko berrikuntza-azpiegitura Espainiako onenen artean dago, eta produktu biomediko bat garatzeko aukera ematen du, aurkikuntzatik merkaturatzeraino. Osasunaren sektoreak garrantzi zientifiko eta teknologiko handia du Nafarroan, eta espezializazio handia du bioteknologian eta farmazia-produktuetan. Farmaziaren sektorea da patenteen % 17,1 Nafarroan; Espainian, berriz, % 13,1 eta Europar Batasunean, berriz, % 7,5. Nafarroak indar handia du balio-kate osoan: ekoizpen zientifikoa, produktuen garapena eta kalitateko zerbitzu klinikoak. Balio-kate horrek 31.508 langile ditu, gehienak laguntza-zerbitzuetan (27.981), baina 2.465 pertsona osasunaren industrian lanean eta 1.065 ikerketan.

Bere hitzaldian, Alicia López de Ocáriz NHCko lehendakariak azaldu zuen zer den NHC eta 5 urterako plan estrategikoa, bost ardatz nagusitan banatuta:

• Barne- eta kanpo-komunikazioa sustatzea.
• Klusterraren hazkundea sendotzea eta bultzatzea.
• Eskualdeko testuingurua hobetzea / Nafarroako enpresa-garapeneko ekosisteman parte hartzea.
• Talentu biosanitarioa sortu eta atxikitzea.
• Berrikuntza eta dibertsifikazioa sustatzea (ekonomia jasangarria eta trantsizio digitala).

Santos Induráin - Osasun kontseilariak azaldu du: “Sektore publikoak osasunean izan behar duen lidergoa gure lankidetza- eta koordinazio-gaitasunarekin, bai barnekoarekin, bai kanpokoarekin; hau da, beste sail, erakunde, unibertsitate eta foru sare sozioekonomikoarekin, bateragarria izan behar du estrategia honen esparruan. Nafarroa Estatuko eta nazioarteko osasun mapan dagokion tokian sendotzea da helburua, eta, hartara, erakargarria izatea beste autonomia eta herrialde batzuetako pertsonentzat, enpresentzat eta profesionalentzat”.

Osasunaren eta ekonomiaren garrantzia ere nabarmendu zuen; izan ere, komunitate baten ekonomia- eta lan-garapenak bizi-kalitatea hobetzea eta bizitza osasuntsuagoa izatea Dakar. Helburua: bizitzeko eta lan egiteko komunitate erakargarri bihurtzea.

Koroaren altxorra Medikuntza Pertsonalizatuaren Estrategia da, praktika medikoa genomaren sekuentziazioaren bidez bideratzeko modua aldatzen duena. Nafarroak Medikuntza Pertsonalizatuan erreferente izateko aukera du, bai estatuan bai nazioartean, bere osasun laguntza hobetuz eta beste onura sozioekonomiko batzuk garatuz.

Azkenik, Juan Cruz Cigudosa, Unibertsitate, Berrikuntza eta Eraldaketa Digitaleko kontseilaria, oso pozik agertu zen klusterraren ekimenarekin, osasunaren sektorean berrikuntzan inbertitzeko une bikainean gaudela uste baitu. Ildo horretatik, Cigudosak Medikuntza Pertsonalizatua lehentasunezkoa dela Gobernu honentzat azaldu du, zeren eta “gaixoari ematen zaion arreta hobetzeaz gain, ikerketa zientifiko eta teknologikoa ere sustatzen baitu, eta garapen ekonomikoari laguntzen baitio, sektore horrekin zerikusia duten industria berriak sortzeari esker”.

Horrela, kontseilariak nabarmendu zuen lankidetza publiko-pribatuaren garrantzia “Foru Komunitatean osasun-arreta hobetzeko funtsezko tresna” gisa. Era berean, Nafarroak Abangoardiako Osasunerako Berreskuratze eta Eraldaketa Ekonomikorako Proiektu Estrategikoan (PERTE) duen parte-hartzea baloratu du. Proiektu horrek Espainian 1.469 milioi euroko inbertsioa egitea eta 12.600 lanpostu baino gehiago sortzea aurreikusten du.

Amaitzeko, Cigudosak eskerrak eman zizkien parte hartu zuten enpresei, “Nafarroako garapen ekonomiko eta sozialerako funtsezkotzat jo baitu, talentua eta ezagutza ematen baitituzte”.
 

• Informazio gehiago: www.navarrahealthcluster.com

Joan den astelehenean, urtarrilak 30, IRIS Nafarroako Berrikuntza Digitalaren Poloaren Europako proiektua abiatu egin zen - European Digital Innovation Hub gisa -. 2022ko deialdian Europako Batzordeak European Digital Innovation Hub (EDIH) delakotzat onartua. Aintzatespen horri esker, ETEek zerbitzu horiek %100 estalitako kostuekin eskuratu ahal izango dituzte.

Zerbitzu horien helburua da Nafarroako ETEen eraldaketa digitala bizkortzea, eskualdeko industria-lehiakortasuna handitzea digitalizazioaren bidez, eta Nafarroako administrazio publikoen garapena sustatzea digitalizazio-maila handiagorantz. Halaber, gizarte digital aurreratua lortzeko aukera ematen duten teknologien ezagutza handiagoa sustatu nahi dute, teknologia digitaletan oinarritutako bikaintasuneko ikerketa eta berrikuntza sortuz aurrerapen teknologikoaren buru izan nahi dute, enpresa-ekimena bere etapa guztietan garatzen lagundu nahi dute, eta Europako beste eskualde batzuekin eta beste hub lider batzuekin lankidetzak erraztu eta garatu nahi dituzte.

Hain zuzen ere, IRIS EDIHren eta Espainiako eta Europako beste EDIH batzuen arteko lankidetzari esker, errazagoa izango da enpresek eskualdeko, estatuko eta Europako praktika eta joera digital onenak eta puntako teknologiak izatea.

Zehazki, IRIS EDIHk eskaintzen dituen zerbitzuak hiru espezialitate teknologikotan banatzen dira: adimen artifiziala, superkonputazioa eta doitasunezko medikuntza pertsonalizatua. Bost zerbitzu-kategoriatan egituratzen dira, eta enpresen beharretara egokitzen dira sektorearen eta heldutasun digitalaren arabera. Hauek dira kategoriak: esperimentazioa eta saiakuntza, prestakuntza eta talentua, finantzaziorako sarbidea, berrikuntza-ekosistemetarako sarbidea, ekintzailetza eta networking-a, eta digitalizazioaren bidez doitasunezko medikuntza pertsonalizatua. Zerbitzu horiek Europako Batasunak finantzatzen ditu, DG CONECT programa digitalaren bidez, eta estatu kide bakoitzak, Espainiaren kasuan, Industria, Merkataritza eta Turismo Ministerioak (Mincotur), Eraldaketa, Berreskuratze eta Erresilientzia Planeko funtsen bidez. Beraz, kontratatzen dituzten enpresek ez dute inolako kosturik izanen.
 

Entitate parte-hartzaileak

Nafarroako Berrikuntza Digitalaren Poloko IRIS partzuergoak Europako proiektua eramaten du. Nafarroako Gobernuak zuzentzen eta sustatzen du, Ekonomia eta Enpresa Garapeneko Departamentuaren eta Unibertsitate, Berrikuntza eta Eraldaketa Digitaleko Departamentuaren bidez. Bertan parte hartzen dute Nafarroako berrikuntza-ekosistemako eragile garrantzitsuenek, SINAIko (Nafarroako I+G+B Sistema) eragileek barne, hala nola unibertsitateek, teknologia- eta ikerketa-zentroek, IKTen hornitzaileek, elkargo profesionalek, enpresa-elkarteek eta kluster sektorialek. Nafarroako Berrikuntza Digitalaren Poloko IRIS partzuergoa (IRIS partzuergoko kide diren 34 erakundeetatik 23) Europako proposamenaren zati da. Europako proposamen horretan parte hartzen duten erakundeak, IRIS EDIH, hauek dira: ADItech, erakunde koordinatzailea; NAITEC, AIN, CNTA, Lurederra, CSIC, UPNA, Nafarroako Unibertsitatea, ATANA, Nasertic, Navarrabiomed, INTIA, CEIN, Dinabide, Tracasa Instrumentala. Gainera, Nafarroako Gobernua eta SODENA ere proiektuari lotuta daude.

• IRISi buruzko informazio gehiago

• Osasunaren arloko Ekintza Estrategikoa (OEE), Carlos iii.a Osasun Institutuak (ISCIII) kudeatua, da Espainiako ikerketa biomedikoa eta sanitarioa finantzatzeko tresna nagusia.

Urtero argitaratzen den Osasunaren arloko Ekintza Estrategikoa Espainiako ikerketa biomedikoa eta sanitarioa finantzatzeko tresna nagusia da. Programa honek laguntzak gure herrialdean I+G+Bren garapena eta ikerketa-komunitatearen karrera bultzatzeko kontratuak eta ikerketa-proiektuak egiteko ematen ditu.
Osasunaren arloko Ekintza Estrategikoaren jardueren bidez, herritarren osasuna babestu nahi da I+G+Bren bidez, eta gaixotasunak prebenitu, diagnostikatu, sendatu, birgaitu eta arintzeko alderdiei dagokienez, herritarren osasunean dituzten lehentasunei erantzuten diete.
 
2023ko nobedadeak 
 
Urte honetako deialdiak bikaintasuneko doktoretza-ondoko programei lotutako lanpostu iraunkorrak sortzen jarraitzen du. Bide hori Miguel Servet kontratuekin hasi zen, eta aurten Juan Rodés kontratuetara zabalduko da. Nabarmentzekoa da, halaber, R3 ziurtagiria, Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren Lege berrian sortua.

Gainera, osasun-arloko ikerketa-ildo berriak gehitu ditu aurten, besteak beste, osasun-politiken gizarte-inpaktuaren azterketarekin, berrikuntza digitalarekin eta kronikotasunarekin lotutakoak. 

• Hautaketa-prozesua egiteko, sistema irekia eta lehiakorra erabili da, eta hainbat autonomia-erkidegotako 11 hautagaitza aurkeztu dira.

Navarrabiomed-Miguel Servet Fundazioaren patronatua Nafarroako Gobernuko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko ordezkariek osatzen dute, eta Maite Mendioroz Iriarte neurologo klinikoa eta ikertzailea ikerketa-zentroko zuzendari zientifiko berri izendatu dute berriki. Mendioroz doktorea hautatzeko jorratu den prozesua irekia eta lehiakorra izan da, eta, bertan, hainbat autonomia-erkidegotako 11 hautagaik hartu dute parte guztira.

Maite Mendioroz Iriarte (Iruña, 1972) Medikuntza eta Kirurgian lizentziaduna da Nafarroako Unibertsitatean (1996), eta neurologiako espezialitatea (BAME) egin zuen Donostia Ospitalean. Vall d’Hebron- Institut de Recerca (2006-2010) Unibertsitate Ospitalean jarraitu zuen prestatzen, eta Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan egin zuen doktorego-tesia. 2012 bitartean, Columbiako Unibertsitatean (New York, AEB) Zientzialari Bisitari gisa egindako egonaldiarekin osatu zuen neuroepigenetika arloko prestakuntza.

2010. urtetik, Mendioroz Nafarroako Ospitale Unibertsitarioko Neurologia Zerbitzuko (NOU) mediku-taldeko kidea da. Ikerketa-koordinatzailea da eta neuroendekapenezko gaixotasunen arloan jardun du. Bere jarduera asistentziala Navarrabiomedeko NeuroEpigenetica unitatearen lidergoarekin uztartu du, La Caixa Banku Fundazioa, Caja Navarra y Navarrabiomed Banku Fundazioa eta Carlos iii.a Osasun Institutua (ISCIII) indartzeko programari esker.

Bere ibilbidean zehar egoiliarren tutore izan da eta 4 doktoretza-tesi eta estatuko eta nazioarteko 12 proiektu lehiakor zuzendu ditu, 98 argitalpen zientifiko eman dituztenak. Estatuko Ikerketa Agentzian eta ISCIIIko Ebaluazio Batzorde Teknikoetan panelista gisa parte hartu du proiektuen ebaluazioan. Halaber, hainbat aintzatespen eta sari jaso ditu: Alberto Rábano Sari Nazionala, Romanillos Fundazioaren neurozientzietako tesirik onenarena (2011); 2018an, Doktoreen Europako Kontseiluko ohorezko kide izendatu zuten; 2018ko zientzietarako TELVA saria, eta Top 100 Emakumezko Liderrak, 2021ean.

Mendiorozek NUPeko Mikrobiologiako katedraduna eta Iñigo Lasa Uzcudun Navarrabiomed ikertzailea ordezkatuko du. Azken horrek, 2015eko azaroaz geroztik, Nafarroako Mikrobioen Patogenesiko Unitatearen lidergoarekin bateratzen zuen zuzendaritza.

NAVARRABIOMEDi buruzko informazioa

Navarrabiomed 2012an sortutako ikerketa-zentro publikoa da, Nafarroako Gobernuko Osasun Departamentuak sustatua. Ikerketa biomedikoa sustatu, erraztu eta burutzea du xede, osasun-sistema publikoaren kalitatea hobetuko duten terapiak ezarri eta garatzeko.  

2016an, Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin hitzarmen bat sinatu zen Navarrabiomed zentro misto moduan garatzeko, ikerketa biomedikoa sustatzeko eta eskualdeko sektore biosanitarioaren lehiakortasuna indartzeko asmoz.

Gaur egun, zentroa honela dago antolatua: 18 ikerketa-unitate-k eta ikerketa zientifikoa eta garapen teknologikoa sustatzeko 6 zerbitzu zientifiko-tekniko ikerketa zientifikoa eta garapen teknologikoa sustatzeko: Biobankua, Enstegu Klinikoak, Metodologia - Osasun-Zerbitzuen Ebaluazioa, Proteomika, Animaliategia eta ebakuntza-gela esperimentala, eta CellMa terapia aurreratuen Areto Zuria. Guztira, 120 ikertzaile ari dira bertan lanean. 
Gaur egun, ikerketa zientifikoa eta garapen teknologikoa sustatzeko 18 ikerketa-unitatek eta 6 zerbitzu zientifiko-teknikok osatzen dute zentroa. Navarrabiomedek 120 ikertzaile biltzen ditu eta bere laguntza-unitateen bidez, eskualdeko beste zentro publiko batzuetako 250 profesional sanitario baino gehiagok burutzen duten ikerketa-lana erraztu eta sustatzen du.

Miguel Servet Fundazioak Navarrabiomed ikerketa biomedikoko zentroaren jarduera kudeatzen du sortu zenetik. Aldi berean, Fundazioa Osasun Administrazio Publikoko profesionalen laguntza zientifiko eta teknikorako plataforma ere bada, ikerketa, berrikuntza eta prestakuntzako jarduerak garatzeko.

María Iranzu González-Borja, Navarrabiomed eta IdiSNAko OncobionaTras Unitateko (Oncobiona) doktoretza aurreko ikertzaileak, Nafarroako Unibertsitate Publikoko bere doktoretza tesia irakurriko du datorren astelehenean, maiatzak 23, 12:00etan Navarrabiomed-eko batzar aretoan.

"Novel insights in biomarker discovery for pancreatic ductal adenocarcinoma" izeneko doktoretza lana Navarrabiomed-en garatu da, Joaquín Fernández Irigoyen eta Antonio Viúdez Berral doktorearen zuzendaritzapean.

Ductal adenocarcinoma minbizia, pankreako jatorria duten tumoreen %90-a da. Gaitz kaltegarrienetako bat izanik, minbiziaren heriotzaren zazpigarren kausa da mundu osoan. 5 urteko biziraupen-tasa %10,8koa du, neurri handi batean, bere diagnostiko berantiarragatik. Hori dela eta, ezinbestekoa da biomarkatzaile berriak identifikatzea, alde batetik, gaixotasuna lehenago diagnostikatzeko eta bestetik, tratamendu mota ezberdinei emango dieten erantzuna aurreikusiz, pronostikoa hobetzeko.

Doktoretza tesi hau Nafarroako Ospitale Unibertsitateak (NOU) zuzendutako ikerketa multizentro baten barruan dago. Non, La Paz, Marqués de Valdecilla, Miguel Servet eta Reina Sofía ospitaleek ere esku hartu duten. Guztira, 64 paziente eta 22 subjektu osasuntsuk hartu dute parte ikerketan, adin eta sexu antzekoa dutenak. 4 ikasketa motatan banatzen da ikerketa: serumean dauden proteina espezifikoak (zitokinak eta hazkunde-faktoreak); odolean eta tumore-ehunean dauden zelula immunologikoen populazioak; serum diferentzial proteomika ikasketak; eta CHFR genearen sustatzailearen metilazio ikerketak. Lortutako emaitzek erakusten dute, zenbait zitokinaren serum maila erabiltzeak, pankreako adenokartzinomaren diagnostiko goiztiarrean lagundu dezakeela. Baita pazientearen garapena eta eskura dauden tratamendu ezberdinen aurrean duen erantzuna aurreikusteko ere. Gainera, zelula immuneen populazio mailak erabiltzeak, CHFR genearen tumore-adierazpen-mailekin konbinatuta, pronostiko okerragoa duten pazienteak bereizten lagun dezakeela, erakusten dute emaitzek.

Finantziazioa eta zabalkuntza
Egindako lanak hainbat argitalpen zientifiko sortu ditu. Horien artean, "Omics Approaches in Pancreatic Adenocarcinoma", Cancers aldizkari zientifikoan eta “Deciphering CHFR Role in Pancreatic Ductal Adenocarcinoma”, Frontiers in Medicine-Gastroenterology aldizkarian argitaratua.

Horrez gain, nazio eta nazioarteko hainbat kongresutan ere zabaldua izan da: Espainiako Onkologia Medikoko Elkartean , European Society for Medical Oncology eta American Society of Clinical Oncology ASCO- Hub.

Tesia garatzeko, ikerketa eta ezagutza zabaltzeko erakunde eta enpresetatik, doktoregaiak kontratatzeko hainbat beka jaso ditu María Iranzu Gonzálezek: industria doktoregaiak 2018-2020, Nafarroako Gobernuak doktoretza-tesiak burutzeko emanten dituen diru-laguntzak, Nafarroako Unibertsitate Publikoko doktoregaientzako Mugikortasun Bekak (2018) Sevillako Biologia Molekularreko eta Medikuntza Birsortzaileko Zentroko (CABIMER) egonaldirako, Nafarroako Unibertsitate Publikoko doktoregaientzako Nazioarteko Mugikortasun Bekak (2019) Queen's Unibertsitateko (Belfast-Ipar Irlanda) Precision Medicine Center of Excellence (PMC) nazioarteko egonaldiarko, eta Bergen (Norvegia) Europako Pankreako Klubaren 51. Kongresuan komunikazio batean laguntzeko beka bat.

*1. Rawla P, Sunkara T, Gaduputi V. Epidemiology of Pancreatic Cancer: Global Trends, Etiology and Risk Factors. World J Oncol. 2019;10(1):10-27.

2. Bray F, Ferlay J, Soerjomataram I, Siegel RL, Torre LA, Jemal A. Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA Cancer J Clin. 2018;68(6):394-424.

Proiektu hauek Nafarroako Foru Komunitatean Navarrabiomed HUNekin lankidetzan, buru dute eta horien emaitzak “Zahartzearen eta osasunaren ikuspegi berriak” zientzia-jardunaldian aurkeztu dira.

APTITUDE eta OPTIMAGE mugaz gaindiko proiektuetako taldeek emaitzak aurkeztu dituzte gaur goizean Iruñean egin den “Zahartzearen eta osasunaren ikuspegi berriak” jardunaldi zientifikoan. Bi proiektu horiek Eskualde Garapeneko Europako Funtsak % 65era kofinantzatu ditu Interreg V-A Espainia-Frantzia-Andorra (POCTEFA 2014 2020) Programaren bidez, eta, horri esker, adinekoentzako mendekotasunari aurrea hartzeko ekintzak garatu ahal izan dira Pirinioen mugaz gaindiko eremuan, ikerketa, zaintza eta prestakuntza sustatuko dituen aditu-sarea sortuz. 

Hauskortasuna identifikatzea

APTITUDE proiektua zaharrei laguntzeko mugaz gaindiko esparru egituratzailea sortzeko ekimena da. Nicolas Martinez Velilla doktorea, Navarrabiomedeko Geriatriako Ikerketa Unitateko arduraduna eta Nafarroako Ospitale Unibersitarioko Geriatria Zerbitzuko burua, da proiektu horien buru. “Urte gehiago bizi beharrean hobeto bizitzea da, mendekotasuna prebenituz eta gure adinekoen bizi-kalitatea hobetuz”. Adinekoa zentroan jartzearen garrantzia azpimarratu du Martínezek: “zahartzea oso errealitate heterogeneoak eta konplexuak biltzen dituen kontzeptu zaharkitua da. Mendekotasun-mailaren arabera, ahultasun-kontzeptu batzuk landu behar ditugu, gaixo dagoen pertsonarengan pentsatuz, ez gaixotasunean pentsatuz”.

Horretarako, adituen sare bat sortu egin da, arreta, prestakuntza, ikerketa eta berrikuntza gerontologikoa sustatzeko. “Ezinbestekoa da pertsona hauskorra identifikatzea, osasun-arloko profesionalen artean harengan arreta jartzeko”. Ildo horretatik, gure eskualdeko biztanleriaren sektore horren egoera zehatzago diagnostikatzeko eta geriatren eta osasuneko beste profesional batzuen arteko diziplina anitzeko lankidetza hobetzeko, ahultasun-baheketa bat aipatu du, eta bertan batez besteko adina 78 urte duten 105 nafarrek parte hartu dute.

Fabricio Zambon Ferraresik, Navarrabiomed-eko ikertzaileak, azaldu duenez, “proiektuen esparruan egindako ekintzak COVIDen osasun-krisi betean garatu dira; egoera hori bereziki zaila zen adinekoentzat, inoiz baino gehiago behar baitzuten”. Horren adierazgarri dira Ariketa Fisikoa Sustatzeko Vivifrail programaren online formatuko prestakuntza-saioak edo konfinamenduaren ondorio negatiboei aurre egiteko aholku praktikoak ematen dituzten bideoak, konfinamendu-hilabeteetan adineko pertsonei zuzenduak.

Gainera, Nafarroako Unibertsitate Ospitalean bertan, iruditan ibilaldi bat egin da Nafarroan barna, ospitaleratutako adinekoen jarduera fisikoa eta kognitiboa sustatzeko, eta landa-eremuetan kolektibo horren ezgaitasunaren prebentzioan ere lan egin da.

Iatrogenia farmakologikoa prebenitzea

OPTIMAGEren helburua, APTITUDEren ondorioz sortua, nagusien farmakoterapiaren optimizazioan oinarritzen da — etapa horretan, pertsona batzuk aldi berean hartzen ari dira 10 edo 12 botika desberdin—, pazientearengan nahigabeko kalteak saihesteko, ospitaleratzea areagotzea eta bizi-kalitate okerragoa eragiten baitute. Arrisku horiei “iatrogenia farmakologikoa” deitzen zaie teknikoki.

Victoria Roncalek, Navarrabiomedeko OPTIMAGE proiektuaren eskualdeko koordinatzaileak, azaldu duenez, proiektuak lankidetza handiagoa ahalbidetu du Nafarroako Ospitale Unibertsitateko Geriatria eta Farmazia zerbitzuen artean. Polifarmaziaren erronkei buruzko diziplina anitzeko talde batek osatutako berariazko kontsulta bat sortu da. Farmazialari espezialista bat Geriatriako taldean berariaz sartzeak pazientearen farmakoterapiaren monitorizazio handiagoa ekarri du, balorazio geriatriko integralaren testuinguruan, alderdi guztietan: klinikoan, kognitiboan, sozialean eta funtzionalean, kanpo-kontsultetako eta ospitaleratutako paziente geriatrikoen optimizazio farmakologikoa lortzeko. Zehazki, 2020ko abendutik 2022ko apirilera bitartean, zerbitzuan ingresatutako 1.025 gaixoren tratamendua ebaluatu da, 2021eko maiatzetik aurrera. Eta, 2021eko maiatzetik 2022ko apirilera bitartean, 317 pertsonaren farmakoterapia berrikusi da, kontsulta espezifiko horretara lehen bisita egin dutenak.
OPTIMAGEren esparruan ere praktika onak trukatu dira lurraldeetako osasun-profesionalen artean, eta prestakuntza-ziklo bat antolatu da erkidegoko farmaziako profesionalentzat, adineko pertsonen tratamenduen berrikuspenari buruzko ezagutza praktikoak transmititzeko.

Bestalde, Optipharm garatu da, adineko pertsonen optimizazio farmakologikoari buruzko kasu kliniko bat birsortzen duen “joko” bat. Aplikazio honek simulazio ingurune segurua eskaintzen du, erabakiak hartu eta adineko pertsonengan farmakoterapia optimizatzeko laguntza tresnak abian jartzeko.

Iatrogenia farmakologikoa izan da mahai-inguru bateko eztabaidagunea. Bertan izan dira María Javier Ramírez, Farmazia eta Nutrizio Fakultateko dekanoa - Nafarroako Unibertsitatea, Maite Sarobe, Nouko Farmazia Zerbitzuko burua - SNS-O eta Javier Garjón - Aholkularitza eta Informazio Zerbitzuko burua. Hiru protagonistek botiken segurtasuna azpimarratu dute, bai eta arazo honen segurtasunean eta prebentzioan bereziki bideratutako tresna edo metodologiak ere.

Osasun-ikerketa publikoa nazioartekotzea

Bi lankidetza-proiektu horiek Navarrabiomed – Miguel Servet Fundazioak osasun-sistema publikoan ikerketa nazioarteratzeko egindako apustuaren adibide garbiak dira. Nafarroako Gobernuko Kanpo Harremanetarako Zuzendaritza Nagusiak Nafarroako Europako Astea dela eta antolatzen eta koordinatzen duen ekitaldien programarekin bat, Marisol Fragoso Navarrabiomedeko kudeaketa-zuzendariak azpimarratu du garrantzitsua dela Europako proiektuetan parte hartzea Nafarroako osasun-sistema publikoan ikerketa nazioartekotzeko: “Finantzaketa-iturri garrantzitsua izateaz gain, gure ikertzaileak gaitu egiten ditu, haien lehiakortasuna areagotuz, eta ikerketa-sistemako beste eragile batzuengana iristeko aukera ematen du, hala nola enpresetara eta unibertsitateetara, sendotzen diren eta denboran irauten duten lankidetzak garatuz”, nabarmendu du.

Nazioarteko topaketa eta adinekoentzako tailerrak

Zahartzeari buruz ere hitz egin dute Erresuma Batuko, Irlandako eta Txileko adituek. Felipe Prosperrek, Nafarroako Unibertsitate Klinikako Hematologia eta Terapia Zelularreko espezialistak eta IdiSNAko zuzendariordeak, “Molekuletatik pazienteraino” izeneko lehen blokea amaitu du. Jardunaldi zientifikoaren amaiera María Pilar Gayosoren eskutik izan da, Carlos III.a Osasun Institutuko Terapia Zelularreko eta Medikuntza Birsortzaileko Ikerketako zuzendariorde nagusiaren eskutik.

Aldi berean, Rincón de la Aduana-n, tailerak antolatu dira, herritarrak “zaindu eta osasuntsu egon daitezen”. Interesdunek zazpi jardueratan parte hartu dute: dantza, Lorea Esparzaren eskutik; usaimena suspertzeko teknikak, Innolfact proiektuaren esparruan; Navarrabiomedek eta Nafarroako Ospitale Unibertsitarioak sustatutako Vivifrail ariketa fisikoaren programa; ohitura osasungarriak eta nutrizioa; teknologia berriak eta estimulazio kognitiboa, Gurutze Gorriak kudeatuak. Gainera, Nafarroako Botikarien Elkargo Ofizialak (COFNA) itsaspen terapeutikoari buruzko informazio puntu bat prestatu du.
 

Proiektu horrekin, Imanol Arozarena, Navarrabiomedeko Minbiziaren Seinalizazio Unitateko ikertzaile nagusia, IdiSNAren horma-barreneko deialdian emandako hiru proiektuetako baten buru da.

CHOLANGIOMEL proiektua hurrengo bi urteetan garatuko da eta 25.000 euroko laguntza jasoko du metabolismo lipidikoa aztertzeko, minbizi metastasikoaren kontrako jomuga terapeutiko gisa. CIMAko ikertzaileek ere parte hartzen dute.

Imanol Arozarenaren hitzetan, Diario de Noticias-en arabera, "proiektu honek kolangiokartzinoma-ereduak aztertuko ditu, tumoreak koipeak erabiltzeko duen gaitasuna blokeatzen duten botikek kolangiokartzinomaren tumore-zelula horiek erraietan metastasia sor dezaten prebeni dezakete, eta horrek hiltzen ditu pazienteak". Era berean, “ezagutza gehiago sortzea eta tumoreek metastasia sortzeko gantzak zergatik erabiltzen dituzten hobeto ulertzea” da helburua, eta, bigarrenik, metastasirik ez sortzeko terapia farmakologikoa lortzea.

Bihotz-balbula txikiak laborategian fabrikatzea

Navarrabiomedek parte hartzen duen beste proiektu batek IdiSNAren horma-barreneko deialdian onartutakoen bidez lortuko du finantziazioa. Bihotzeko minibalbula txikiak fabrikatu nahi ditu, tratamendu antineoplasikoek balbulopatietan duten eraginaren azterketaren bitartez. Kimioterapiako eta erradioterapiako tratamenduek zer ondorio dituzten aztertzea da helburua. Nafarroako Unibertsitate/Unibertsitate Klinikako Manuel Mazo Vega du buru, eta Navarrabiomed Natalia López Andrés ikertzailearen laguntza du, Navarrabiomedeko Kardiologia Translazionaleko unitateko arduraduna.
Irakurri Diario de Noticiasen artikulua.

• “Zelulatik pazientera. 10 urte elkarrekin aurrera egiten” erakusketa inauguratu du gaur goizean, ikerketa biomedikoaren zentroan

Chivite Lehendakariak hasiera eman die Navarrabiomeden hamargarren urteurrena ospatzeko ekitaldiei, “Zelulatik pazientera. 10 urte elkarrekin lanean” erakusketa inauguratzearekin batera. Navarrabiomed Nafarroako Gobernuaren eta Nafarroako Unibertsitate Publikoaren (NUP) arteko zentro mistoa da, eta 10 urteko ibilbidea bete du osasun sistema publikoaren kalitatea hobetzeko terapiak garatzeko ikerketa biomedikoa sustatzen, errazten eta egiten.

Hamar urte hauetan ikerketa biomedikoa osasun-sistema publikoaren praktika klinikoan sartzeak dakartzan erronkak eta aukerak nabarmentzen dira, dibulgazio-ikuspegi batekin. Gaur egun, piezak Navarrabiomedeko sarreran daude, eta, 2023an, erakusketa ibiltaria izango da, Foru Komunitateko hainbat erakusketa-espaziotan kokatzea aurreikusten baita, herritarrei helarazteko. Halaber, Iruñeko Planetarioan egongo da urtarrilaren erdialdetik aurrera.

Inaugurazioan, lehendakariak ikerketaren eginkizuna azpimarratu du: “Zuen lana funtsezkoa da ikerketa herritarrentzako eta lurralderako emaitza nabarmen onuragarri bihurtzeko eta gure osasun-sistema publikoa indartzeko”. Bestalde, nabarmendu du Nafarroako Gobernuak apustu egin duela emaitzak herritarren osasunerako onurei begira eraginkortasunez aplikatuko direla bermatuko duen osasun ikerketaren alde. “Osasun-sistema publikoetatik sustatu behar dugun funtsezko eginkizuna da. Azken urteetan, Miguel Servet Fundaziorako aurrekontu-partida finkatu da: 2,7 milioi euro 2017an, eta 3,5 milioi 2020an. Eta 2023ko aurrekontuaren aurreproiektuak %12,5eko igoera proposatzen du, aurreko urtearekin alderatuta.”

Ekitaldian izan dira Santos Induráin Osasun kontseilaria, Juan Cruz Cigudosa Unibertsitateko, Berrikuntzako eta Eraldaketa Digitaleko kontseilaria, Ramón Gonzalo NUPeko errektorea, Maite Mendioroz Navarrabiomedeko zuzendaria eta Miguel Servet Fundazioko patronatuko kideak, Navarrabiomed organo kudeatzailea.

10 urte Navarrabiomedekin aurrera

Maite Mendiorozek gogorarazi du ikerketa-zentroaren xedea “ikerketa biomedikoa sustatu, erraztu eta egitea dela, osasun-sistema publikoaren kalitatea hobetuko duten terapiak ezarri eta garatzeko”. Orain dela 10 urte Nafarroako Gobernuko Osasun Sailak bultzatuta, 2016. urtean zentro mistoa izan zen Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin, ikerketa biomedikoa sustatzeko eta eskualdeko sektore biosanitarioaren lehiakortasuna bultzatzeko.

Ildo horretatik, azpimarratu du “Navarrabiomed duela 10 urtetik Nou-aren esparruan egotea ez dela kasualitatea. Ikerketa-zentroaren, ospitalearen eta unibertsitatearen arteko bat-egite hori funtsezkoa da hiru agenteen artean sortzen den ezagutza asistentzia-praktikara eraman dadin.”

Gaur egun, 20 ikerketa-unitatetan eta ikerketa zientifikoa eta garapen teknologikoa sustatzeko 6 zerbitzu zientifiko-teknikotan antolatzen da zentroa: Biobankua, Entsegu Klinikoak, Osasun-zerbitzuen ebaluazioa, Proteomika, Animaliategia eta kirofano esperimentala eta CellMa terapia aurreratuen Gela Zuria. Guztira 120 ikertzaile biltzen dituzte. Laguntza unitateen bidez, Navarrabiomedek Nafarroako osasun sistema publikoko beste zentro publiko batzuetako osasun arloko 250 profesionalek baino gehiagok egindako ikerketa erraztu eta sustatzen du. Zuzendariak zentroaren bilakaera “oso sendoa” dela esan du. Zuzendariak zentroaren bilakaera “oso sendoa” dela esan du. Oso bitxia da ikerketa-zentro batek zer bilakaera duen ikustea, ikerketa-talde gutxi dituen zentro txiki bat denetik. 2012an 49 pertsona ginen, gaur egun 165. Ekoizpen zientifikoari dagokionez, nabarmentzekoa da 2013an Navarrabiomedek zazpi artikulu argitaratu zituela JCRn indexatutako aldizkarietan, bost urte geroago, 41 eta 2021ean, 181”.

Amaitzeko, hauxe esan du: “Plan Estrategikoaren funtsezko helburuak bete ditugu, eta gaur, 2023-2027 Plan Estrategikoan ari gara lanean. Hamar urteko ibilbidea egin eta iragandako guztia aztertu ondoren, ikuspegi asko dituen etapa berri bati ateak ireki diezazkiokegu. Erronka handiak ditugu aurretik, eta gogoz eta arduraz egiten diegu aurre.”

Errealitate areagotuko eskultura jasangarriak

Ondoren, parte-hartzaileek “Zelulatik pazientera. 10 urte elkarrekin lanean” erakusketa bisitatu dute. Kartoizko eskulturen formatuko 9 pieza zientifiko dira, eta ikerketa biomedikoan egindako aurrerapenak eta osasunari buruzko ikerketak dituen erronkak eta aukerak azaltzen dituzte. Osasun-langileei eta, oro har, jendeari zuzenduta dago, eta zientzia gizartera hurbiltzea du helburu, errealitate areagotuko formatu interaktibo berrien bidez. Eduki guztiez gozatzeko, doan deskargatu behar da Navarrabiomed aplikazioa (Androidea eta iOS).

Proiektu honek Unibertsitateko, Berrikuntzako eta Eraldaketa Digitaleko departamentuaren finantziazioa jaso du, kultura zientifikoa sustatzeko, Nafarroan egindako I+G+B zabaltzeko eta STEM COSMOS 2022 bokazioak sustatzeko laguntzen deialdian. Diseinu kontzeptuala eta bisuala eta erakusketaren edukiak Navarrabiomedeko Komunikazio eta Diseinu Unitateak egin ditu. iAR (Industrial Augmented Reality) enpresak errealitate areagotua programazioa egin du, eta Tresatres enpresak, berriz, piezen inprimaketa.

Proiektu honek Nafarroako Gobernuko Unibertsitate, Berrikuntza eta Eraldaketa Digitala Sailaren finantziazioa jaso du, Kultura Zientifikoa Sustatzeko, Nafarroan egindako I+G+B zabaltzeko eta STEM COSMOS 2022 bokazioak sustatzeko laguntzen deialdian. Kontzeptuen eta ikusizko diseinua eta erakusketaren edukiak Navarrabiomedeko Komunikazio eta Diseinu Unitateak egin ditu. iAR (Industrial Augmented Reality) enpresak egin du programazioa errealitate areagotuan, eta Tresatres enpresak, berriz, piezen inprimaketa.

Erakusketa eta hitzaldi zientifikorako bisitak

Zientziaren asteekin batera, erakusketarako bisitak antolatuko dira, herritarrei ikerketa biomedikoa hurbiltzeko eta bokazio zientifikoak sustatzeko. Saio bakoitzean bisita gidatua egingo da "Zelulatik pazientearengana. 10 urte elkarrekin" eta zentroko laborategietara. Toki kopurua mugatua da guztietan, eta interesdunek Navarrabiomed www.navarrabiomed.es/eu webgunearen bidez erreserbatu beharko dute tokia.

Programazioa azaroaren 24an (osteguna), 13:00etan, bukatuko da, Nafarroako Unibertsitate Ospitaleko B areto nagusian, "Ikerketa biomedikoaren integrazioa praktika kliniko asistentzialean: erronkak eta aukerak" izeneko hitzaldi zientifikoarekin. Marina Berenguer Haym-en eta Jesús Prieto Valtueñaren arteko elkarrizketa da. Biak profesional medikoak eta ikertzaile ospetsuak dira. Parte hartu nahi dutenek aldez aurretik eman beharko dute izena.